H Παναγιά στα Καλάσνικοφ

Το «Μέσα από τις Φλόγες» σε γραπώνει από την εναρκτήρια σκηνή του. Βλέπεις το ξερό μεσανατολίτικο τοπίο και αμέσως μετά η κάμερα μπαίνει από ένα παράθυρο μέσα σε ένα ρημαγμένο κτίριο στην καρδιά αυτού του τοπίου, όπου κάτι συμβαίνει (ίσως περίεργο, ίσως όχι), με υπόκρουση ένα τραγούδι των Radiohead. Θα μπορούσες να παρακολουθείς και ένα ψαγμένο βίντεο κλιπ του τραγουδιού. Η σκηνή σε κερδίζει με την έντασή της, το στυλ της, τον ηλεκτρισμό της. Σου μεταδίδει τη φόρτισή της, αλλά την ίδια ώρα δεν ξέρεις αυτή η τόσο φορτισμένη σκηνή τι θέλει να σου πει. Όταν σταδιακά θα καταλάβεις πότε ακριβώς διαδραματίζεται και τι ακριβώς σηματοδοτεί, η σκηνή αρχίζει να ξαναπαίζεται στο μυαλό σου και να σε πηγαίνει πολύ πιο πέρα από ό,τι θα μπορούσε να σε πάει ποτέ ένα βίντεο κλιπ: στο σινεμά οι εικόνες κουβαλούν κάτι παραπάνω από τον εαυτό τους, κουβαλούν κι ένα νόημα, ακόμα και όταν αυτό έρχεται αναδρομικά να τις φωτίσει.

Πριν ακόμα τελειώσει το τραγούδι, μεταφερόμαστε σε έναν συμβολαιογράφο που τακτοποιεί φακέλους στο αρχείο του, σε ένα κτίριο που κάθε άλλο παρά ρημαγμένο φαίνεται. Η μουσική σταματά. Η περίσταση απαιτεί σοβαρότητα. Είμαστε στον Καναδά και είναι ώρα να ανοίξει μια διαθήκη. Απέναντι στο συμβολαιογράφο κάθεται μια νέα γυναίκα κι ένας νέος άντρας. Είναι δίδυμα αδέλφια κι η διαθήκη είναι της μητέρας τους. «Να με θάψετε γυμνή και μπρούμυτα στο χώμα. Χωρίς φέρετρο. Δεν θέλω να υπάρχει το όνομά μου στην ταφόπλακα. Σας αφήνω από ένα φάκελλο στον καθένα, για να τους παραδώσετε, η μία στον πατέρα σας και ο άλλος στον αδελφό σας. Όταν βρείτε τον αδελφό και τον πατέρα σας και τους παραδώσετε τους φακέλλους, τότε μια υπόσχεση θα έχει τηρηθεί και η σιωπή θα έχει λυθεί. Τότε πια μπορείτε και να γράψετε το όνομά μου στην ταφόπλακα». Η ταινία θα μοιραστεί στη συνέχεια ανάμεσα στο σήμερα και την προσπάθεια των παιδιών να ανακαλύψουν τους συγγενείς που σοκαρισμένοι και δύσπιστοι ακούνε ότι έχουν (αγνοούσαν εντελώς την ύπαρξη αδελφού, ενώ ο πατέρας τους, που ποτέ δεν γνώρισαν, ήξεραν ότι είχε πεθάνει στον πόλεμο του Λιβάνου) και στο χθες, που παρακολουθούμε το παρελθόν της μητέρας τους, ένα παρελθόν εξαιρετικά πιο ταραχώδες από τη ζωή που έζησε μαζί τους στον Καναδά, ως γραμματέας του συμβολαιογράφου.

Η ιστορία ξεδιπλώνεται σιγά σιγά μπροστά στα μάτια μας. Άλλοτε έχουμε εμείς περισσότερες πληροφορίες από τα παιδιά (με αποτέλεσμα εκτός των άλλων μια εξαιρετική σκηνή τραγικής ειρωνείας που το ένα παιδί τηλεφωνεί στο άλλο, σκηνή η οποία ενώ κινηματογραφείται από τη σκοπιά των παιδιών, δηλαδή αποδραματοποιημένα, με βάση όσα εκείνα ξέρουν, καθίσταται υπογείως σπαρακτική, με βάση όσα εμείς ήδη ξέρουμε) και άλλοτε τα παιδιά περισσότερες πληροφορίες από εμάς (την αποκάλυψη του τελικού μυστικού θα την μάθουμε μετά από το ένα παιδί, όταν αυτό θα την ανακοινώσει στο άλλο). Βλέποντας στην ταινία οδοιπορικά προσφύγων, μπρος πίσω στον χρόνο, σκηνές πολέμου, βλέποντας στην ταινία να παίζει οργανικό ρόλο η Μέση Ανατολή ως τόπος, ζορίζεσαι πολύ να πιστέψεις ότι ο Ντενί Βιλνέβ βάσισε το σενάριό του σε ένα θεατρικό έργο (του λιβανέζικης καταγωγής Καναδού συγγραφέα Wajdi Mouawad, που αναγκάστηκε να φύγει από το Λίβανο σε ηλικία 8 ετών λόγω του εμφυλίου). Η μεταμόρφωση αυτή είναι ένα ακόμη δείγμα της μαεστρίας του. Ο Βιλνέβ μοιάζει να είναι δημιουργός από τους λίγους, παραδίδοντας ένα έργο μεγάλης πνοής. Σεναριακά ξέρει πότε να αποκαλύψει ποιά πληροφορία, σκηνοθετικά ξέρει πώς να κάνει ξεχωριστή σχεδόν την κάθε σκηνή του. Σκηνές ανθολογίας, όπως η σκηνή με το λεωφορείο, δύσκολα θα ξεχαστούν. Εκτελεστές με αυτοκόλλητο της Παναγίας στο καλάσνικόφ τους. Όταν τα παιδιά μάθουν για το ένα από τα δύο πρόσωπα που αναζητούν, τον πατέρα τους, στο επόμενο πλάνο θα σκάσουν στην πισίνα σε εμβρυακή μορφή: επιστρέφουν στην μήτρα τους.

Κι όπως κάθε μεγάλη ταινία, όταν τελειώσει σου γεννά λαχτάρα να αρχίσεις να τη συζητάς. Χριστιανός ή Μουσουλμάνος / Θύμα ή θύτης/ Καλός ή κακός/ Γεννιέσαι ή γίνεσαι; Η ταυτότητά μας είναι ρευστή. Ενίοτε μπορεί να είναι και εναλασσόμενη, Η ταυτότητα η πολιτισμική. Η ταυτότητα η ηθική. Είναι προτιμότερο να γεννηθείς από φρίκη και να μεγαλώσεις με αγάπη, παρά να γεννηθείς με αγάπη και να μεγαλώσεις στη φρίκη. Την ταυτότητά σου δεν στη δίνει η φύση σου, το αίμα σου, η γενιά σου, η φυλή σου, την ταυτότητά σου στη δίνει ο τρόπος με τον οποίον ανατρέφεσαι, οι συνθήκες στις οποίες μεγαλώνεις, το ευρύτερο και το στενότερο περιβάλλον σου.

Μην μπορώντας να επεκτείνω τις σκέψεις πάνω στο εντελώς γόνιμο έδαφος που αφήνει η ταινία, αφού κάτι τέτοιο προϋποθέτει ανοικτή συζήτηση πάνω στα μυστικά της, εκείνο που μου απομένει να κάνω είναι αφενός να ψάξω να δω τις προηγούμενες ταινίες του Βιλνέβ, «Polytechnique» και «Maelström», και αφετέρου να συστήσω, στεντορεία τη φωνή, το «Μέσα από τις Φλόγες», το οποίο είναι ένα έργο που δυσκολεύομαι να σκεφτώ ποιά κατηγορία θεατών θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητη.

(Κείμενο γραμμένο για το ελculture)