O διάδρομος με τα δημητριακά

Η ταινία μόνη της: Το «Ηurt Locker» έγινε η πρώτη σκηνοθετημένη από γυναίκα ταινία, καθώς και η πρώτη ταινία για τον πόλεμο του Ιράκ, που παίρνει το όσκαρ καλύτερης ταινίας, όντας όμως κάθε άλλο παρά μια «γυναικεία» ταινία, όντας όμως μια ταινία που απλά διαδραματίζεται στον πόλεμο του Ιράκ. Ο πόλεμος στο Ιράκ δεν είναι το θέμα της, είναι ο περιβάλλων χώρος της, ενώ η Κάθριν Μπίγκελοου είναι η σκηνοθέτης με τη λιγότερο «γυναικεία» ματιά (αφού ό,τι κι αν θα μπορούσαμε να έχουμε στο νου μας με τον όρο, θα κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση αυτού του εθιστικού πάρτι αδρεναλίνης που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της φιλμογραφίας της). Το «Ηurt Locker» δανείζεται από τον πόλεμο του Ιράκ το σεναριογράφο του, τον πολεμικό ανταποκριτή Μάρκ Μπόουλ (σε δικό του άρθρο – ρεπορτάζ βασίστηκε ο Πολ Χάγκις για να γράψει και γυρίσει την «Κοιλάδα του Ηλά»), δανείζεται την πρωταρχική θέση που έχει σε αυτόν η εξουδετέρωση βομβών (αφού οι βόμβες ήταν και εξακολουθούν να είναι στην ημερησία του διάταξη), δανείζεται ακόμη και τους Ιρακινούς ως στοιχείο που αυξάνει το σασπένς (καθώς μεταφέρει την αμφιβολία των στρατιωτών για το αν οι ντόπιοι που παρακολουθούν από τα μπαλκόνια τους τις εξουδετερώσεις είναι απλοί κάτοικοι ή έτοιμοι να πυροδοτήσουν τις βόμβες), αλλά όλα αυτά δεν αφορούν την καρδιά της ταινίας, που θα μπορούσε όχι μόνο να αφορά έναν άλλο πόλεμο, αλλά και να μην αφορά καν πόλεμο. Η «Κοιλάδα του Ηλά» π.χ, μολονότι διαδραματίζεται στις ΗΠΑ αφορά εντελώς τον πόλεμο του Ιράκ. Αντίθετα η Μπίγκελοου στον λόγο της στα όσκαρ ευχαρίστησε γενικά τους ανθρώπους με στολές, καθώς πράγματι το «Hurt Locker» θα μπορούσε να αφορά έναν πυροσβέστη που βουτάει πρώτος στις φλόγες ή έναν διασώστη που ρίχνεται μέσα σε ετοιμόρροπα από σεισμό κτίρια. Θα ήταν περίπου η ίδια ταινία αρκεί να είχε στην κινηματογράφησή της διαρκή ένταση και στον πυρήνα της το ναρκωτικό του κινδύνου και της αχρείαστης διακινδύνευσης. Γιατί δεν έχουμε να κάνουμε με ηρωισμό. Ο ηρωισμός προϋποθέτει αυταπάρνηση, ενώ ο πρωταγωνιστής του «Ηurt Locker» έλκεται προς τον κίνδυνο από μια ακαταμάχητη εσωτερική δύναμη.

Οι ταινίες για τον πόλεμο έχουν πάντα ένα διακριτό ιδεολογικό στίγμα: είναι είτε ηρωϊκές είτε αντιπολεμικές. Έχουμε να κάνουμε είτε με επικολυρικούς ύμνους ηρωϊσμών και θυσιών για την πατρίδα είτε με τη φρίκη και τη παράνοια του πολέμου. Στο «Ηurt Locker» η ματιά αποστασιοποιείται από αυτό το δίλημμα, καθώς αλλάζει η εστίαση του βλέμματος. Δεν είναι ένα πατριωτικό έργο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι και αντιπολεμικό. Δεν δείχνει ηρωοποίηση των στρατιωτών ή δαιμονοποίηση των εχθρών, αλλά δεν δείχνει και εξαχρείωση των στρατιωτών. Εξετάζει τον πόλεμο ως κατάσταση εντός της οποίας κάποιοι άνθρωποι ανθίζουν, προσφέρoντας μας έναν ήρωα με σταθερή περπατησιά, ο οποίος μπορεί να μην βαδίζει προς την αυτογνωσία (και ο ίδιος δεν ξέρει «γιατί είναι έτσι»), βαδίζει όμως προς την γνώση του ότι είναι έτσι και όχι αλλιώς. Δεν τον κινούν ούτε υψηλά ιδανικά ούτε κατώτερα ένστικτα, αλλά το κάλεσμα της φύσης του, ο βαθύς του εαυτός. Είναι ένας άνθρωπος που ο κίνδυνος είναι το φυσικό του περιβάλλον, ένας άνθρωπος που δεν μετρά τις μέρες να γυρίσει σπίτι, αλλά τον τρόπο για να μην μείνει σπίτι. Ένας άνθρωπος που νιώθει στο στοιχείο του όταν βρίσκεται μπροστά από μία βόμβα που μπορεί να ανατινάξει οικοδομικό τετράγωνο («Γιατί ανήκω εδώ») και σαν ψάρι έξω από το νερό μπροστά από ένα διάδρομο με είκοσι διαφορετικές μάρκες δημητριακών («What the hell am I doing here? I don't belong here»).

Η ταινία σε σχέση με τα όσκαρ: Στα φετινά όσκαρ συγκρούστηκαν δύο πρώην σύζυγοι, με κοινά σε μεγάλο βαθμό αισθητικά γούστα (είναι χαρακτηριστικό ότι υπάρχουν ακόμη και παρόμοια πλάνα στο «Αvatar» και το «Ηurt Locker», που μας δείχνουν τις πόρτες να ανοίγoυν και να αποβιβάζονται στρατιώτες στο έδαφος του Ιράκ και της Πανδώρας). Συγκρούστηκαν ακόμα η ταινία με τις μεγαλύτερες εισπράξεις και η ταινία με τις μικρότερες. Υπάρχουν δύο τρόποι να εξετάσει κανείς «πολιτικά» αυτή τη σύγκρουση και την επικράτηση της Μπίγκελοου, ο ένας κατά τη γνώμη μου λάθος (που αφορά το αληθές ή υποτιθέμενο μήνυμα των ταινιών) και ο άλλος κατά τη γνώμη μου σωστός (που αφορά το μέγεθός τους και τις προσδοκίες τους όταν γυρίζονταν), μολονότι τα αληθινά κριτήρια που πιθανόν να έπαιξαν ρόλο στη γνώμη των μελών της Ακαδημίας ενδέχεται να μην έχουν σχέση με κανέναν από τους δύο (πιθανώς δηλαδή η δεύτερη σκέψη που έκανε κακό στο «Avatar» να ήταν η υποβάθμιση τoυ ρόλου των ηθοποιών και πιθανώς η δεύτερη σκέψη που σε ένα βαθμό πριμοδότησε την Μπίγκελοου να ήταν ότι δεν είχε ποτέ ως τώρα βραβευθεί γυναίκα).

Ωραία, το «Avatar» το έχει το οικολογικό του μήνυμα και, ωραία, στο «Αvatar» ο αμερικάνικος στρατός είναι ο κακός. Ωραία, η Μπίγκελoου μιλάει στον ευχαριστήριο λόγο της για τα παιδιά μας στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Κι ωραία, ο ίδιος ο Μπόουλ λέει μεν ότι είναι μια ταινία που δεν παίρνει το μέρος καμιάς μεριάς, παραδεχόμενος όμως ότι κι αυτό πολιτική επιλογή είναι. Κι ωραία, ένας ταιριαστός όρος για το «Hurt Locker» θα ήταν πως πρόκειται για ένα έργο αποενοχοποιημένα μη αντιπολεμικό. Ωστόσο, τα μηνύματα του «Avatar» δεν είναι τα καθοριστικά στοιχεία της ταυτότητάς του. Αν σε ρωτήσουν τι είναι το «Avatar» δεν θα απαντήσεις «Μια ταινία για την οικολογία και τον αντιϊμπεριαλισμό», θα απαντήσεις ότι είναι μια ταινία της τρισδιάστατης τεχνολογίας, μια ταινία που ήρθε να προξενήσει την επανάσταση του μέσου, ήρθε να σαρώσει τα πάντα και τα σάρωσε. Έτσι ο αντιϊμπεριαλισμός του μηνύματος του «Αvatar» αντιδιαστέλλεται με τον κατεξοχήν πολιτιστικό ιμπεριαλισμό της ίδιας της ταινίας ως προϊόντος, με την παγκόσμια κατακλυσμιαία της δύναμη. Δεν είναι μια άσχημη δύναμη, η παρακολούθηση της ταινίας με τα ειδικά γυαλιά είναι αξέχαστη εμπειρία, αλλά το γεγονός παραμένει πως το «Avatar» γυρίστηκε με τις «επιθετικότερες» των διαθέσεων, ενώ το «Hurt Locker» με τις ταπεινότερες. Με ταπεινές προσδοκίες και ταπεινό περιεχόμενο. Τόσο οι καθαρά αντιπολεμικές ταινίες όσο και οι καθαρά πολεμικές μιλάνε για κάτι ευρύτερο, για κάτι εμπνευστικό. Το «Ηurt Locker» ούτε καταγγέλλει ούτε εξυμνεί. Το «Avatar» γυρίστηκε για να αλλάξει κινηματογραφικά και να κατακτήσει εισπρακτικά τον κόσμο. Το «Hurt Locker» γυρίστηκε για να πάρει τη macho δόση της η Κάθριν Μπίγκελοου και εξετάζοντας την ανεξήγητη ροπή του κεντρικού χαρακτήρα της προς τη δράση να υπονοήσει ίσως και την αντίστοιχη δική της.

Όπως είπε ο μοντέρ της στα όσκαρ, το «Ηurt Locker» γυρίστηκε χωρίς συμβιβασμούς (preview screenings, focus groups, studio notes). Είναι μια ταινία που όταν γυριζόταν δεν είχε τα όσκαρ ούτε στα πίσω μέρος του μυαλού της και ήταν αρχικά εντελώς ανέλπιστο να κερδίσει, όπως ακριβώς συνέβη πέρσι με το «Slumdog Millionaire», και όπως υπό αυτή την έννοια συνέβη πρόπερσι με το «Καμιά Πατρίδα για τους Μελλοθάνατους». Υπάρχει χώρος για όλους, έχουμε τα μάτια ανοιχτά και βλέπουμε. Προτιμά ή όχι κανείς το «Hurt Locker» (προσωπικά προτιμούσα άλλες ταινίες), η βράβευσή του είναι θετικό δείγμα για την γενικότερη πολιτική του σινεμά. Περισσότερο επικίνδυνη από την πιθανή υπερβολή μιας επιμέρους βράβευσης, θα ήταν η παγίδευση των βραβείων σε ένα κλειστό σύστημα ταινιών που γυρίζονται με συγκεκριμένες προδιαγραφές. Στις παραγκουπόλεις της Ινδίας και στις ερήμους του Τέξας και της Ιορδανίας τα όσκαρ παίρνουν καθαρό αέρα.

(Κείμενο γραμμένο για το ελculture)