Τόξα και Λάστιχα

Λεπτομέρεια; Ίσως. Αλλά επ' αυτού θα επανέλθω σε λίγο. Αβλεψία; Το πιθανότερο, εκτός κι αν κάτι μου διαφεύγει (κι αν μου διαφεύγει, είμαι -εννοείται- πρόθυμος να επανορθώσω).

Στο ΦΕΚ Α 243/2011 δημοσιεύονται τέσσερα προεδρικά διατάγματα: το υπ' αριθμόν 107 («Αποδοχή Παραίτησης Αντιπροέδρων της Κυβέρνησης, Υπουργών, Αναπληρωτών και Υφυπουργών»), το υπ' αριθμόν 108 («Αποδοχή Παραίτησης του Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου του Ανδρέα»), το υπ' αριθμόν 109 («Διορισμός του Λουκά Παπαδήμου του Δημητρίου ως Πρωθυπουργού») και το υπ΄αριθμόν 110 («Διορισμός Αντιπροέδρων, Υπουργών, Αναπληρωτών και Υφυπουργών»). Tα δύο πρώτα (των παραιτήσεων) έχουν ημερομηνία υπογραφής την Τετάρτη 9.11.11. Τα δύο επόμενα (των διορισμών) έχουν ημερομηνία υπογραφής την Παρασκευή 11.11.11.

Το προεδρικό διάταγμα διορισμού του νέου Πρωθυπουργού, το 109/11, ορίζει λοιπόν κατά λέξη:

«Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας

Έχοντας υπόψη:

1. Τις διατάξεις των άρθρων 35 παρ. 2 περίπτ. α', 38 παρ. 1 εδάφιο τρίτο, 37 παρ. 1 και 37 παρ. 3 εδάφιο τρίτο του Συντάγματος.

2. Το 108/2011 προεδρικό διάταγμα «Αποδοχή παραίτησης του Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου του Ανδρέα».

3. Τη διαπιστωθείσα συμφωνία των κομμάτων που διαθέτουν στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία για το σχηματισμό Κυβέρνησης, αποφασίζουμε:

Διορίζουμε Πρωθυπουργό το Λουκά Παπαδήμο του Δημητρίου».

Από τα τρία στοιχεία που σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα έλαβε υπόψη του ο Πρόεδρος, το πρώτο αφορά τα άρθρα του Σύντάγματος τα οποία ορίζουν τη διαδικασία που ακολουθείται σε περίπτωση παραίτησης κυβέρνησης που έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής (άρθρο 38 παρ. 1 εδάφιο τρίτο, σε συνδασμό με το 37 παρ. 3 εδάφιο τρίτο) και το τρίτο το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας (οι αρχηγοί των κομμάτων που έχουν την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή διαπίστωσαν ότι μπορούν να σχηματίσουν κυβέρνηση). Το δεύτερο στοιχείο αφορά και θεωρεί κρίσιμη μόνο την παραίτηση του Παπανδρέου. Κι όμως το βασικό συνταγματικό δίλημμα ήταν πως άλλη διαδικασία ακολουθείται σε περίπτωση που παραιτείται μόνο ο Πρωθυπουργός (άρθρο 38 παρ. 2 Σ) κυβέρνησης που έχει την πλειοψηφία της Βουλής και άλλη διαδικασία σε περίπτωση που παραιτείται όχι μόνο ο ίδιος αλλά ολόκληρη η κυβέρνηση. Σε παραίτηση μόνο του Πρωθυπουργού, είναι η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του αρμόδια να επιλέξει το νέο Πρωθυπουργό που θα διορίσει ο Πρόεδρος. Ωστόσο βάσει του Προεδρικού Διατάγματος ο Πρόεδρος αναθέτει στον Παπαδήμο στηριζόμενος στην παραίτηση του Πρωθυπουργού και όχι και στην παραίτηση της κυβέρνησης. Αφού δεν παραιτήθηκε μαζί με την κυβέρνησή του, κι αφού με ξεχωριστό διάταγμα απαλλάχθηκαν από τα καθήκοντά τους τα μέλη της και με ξεχωριστό αυτός, τότε για να είναι ορθή η διαδικασία της παραίτησης κυβέρνησης η οποία και ακολουθήθηκε, έπρεπε να γίνει ρητή μνεία εκτός του π.δ. 108 με το οποίο απαλλάχθηκε εκείνος από τα καθήκοντά του και του π.δ. 107 με το οποίο απαλλάχθηκε η κυβέρνηση από τα δικά της. Αφού δηλαδή έχουμε δύο διαφορετικές νομικές πράξεις (την παραίτηση των μελών και την παραίτηση του Πρωθυπουργού), μόνο η ρητή σύνδεσή τους θα συνιστούσε την παραίτηση όλης της κυβέρνησης υπό την έννοια του άρθρου 38 παρ. 1, την οποία λαμβάνοντας υπόψη του ο Πρόεδρος δικαιούνταν να νομιμοποίησει τη διαδικασία που έλαβε χώρα. Ειδάλλως, λαμβάνοντας υπόψη μόνο την παραίτηση του Πρωθυπουργού εσφαλμένα διόρισε Πρωθυπουργό εκείνον που επέλεξαν οι πολιτικοί αρχηγοί. Η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ ήταν αρμόδια να επιλέξει.

Όλα αυτά τα λέω όχι για να προσπαθήσω να ανακαλύψω μέσω αυτής της -κατά τη γνώμη μου, επαναλαμβάνω- αβλεψίας ουσιαστικό συνταγματικό πρόβλημα. Ερμηνευτικά μπορεί να ξεπεραστεί το θέμα. Τα λέω για να επισημάνω πως η μη αναγραφή και του π.δ. 107/11 παύει να αποτελεί λεπτομέρεια όταν δούμε το όλο πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξήχθησαν οι διαπραγματεύσεις, το όλο πνεύμα με το οποίο αντιμετωπίστηκε το Σύνταγμα. Εκεί το πρόβλημα είναι ουσιαστικότατο και η αβλεψία το τυπικό κερασάκι στην ουσιαστική τούρτα.

Πρώτο στάδιο διασάλευσης της συνταγματικής τάξης: είναι προς ψήφιση πρόταση εμπιστοσύνης. Δεν τον εμπιστεύεστε πια; Θέλετε να πάτε σε κυβέρνηση συνεργασίας; Καταψηφίστε τον, να πάμε κανονικά σε διαδικασία διερευνητικών εντολών. Κι αν υπάρχει περιθώριο συναίνεσης και κυβέρνησης συνεργασίας θα εξακριβωθεί εκεί, με τους όρους του Συντάγματος. Αλλά όχι. Του παρέχουν εμπιστοσύνη προκειμένου να σηκωθεί να φύγει. Τον πρώτο παπά τον παίζει η περιλάλητη κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ, αφού έχουν πρώτα διαμορφωθεί ανεπανάληπτες ισορροπίες τρόμου στο εσωτερικό του κόμματος. Εδώ το Σύνταγμα, εκεί το Σύνταγμα, πού είναι το Σύνταγμα;

Δεύτερο στάδιο διασάλευσης της συνταγματικής τάξης: Έχω πάρει την ψήφο. Αλλά δεν ξεκαθαρίζω τι θα κάνω. Θα παραιτηθώ προσωπικά για να ακολουθηθεί η μία διαδικασία; Θα παραιτηθεί όλη η κυβέρνηση για να ακολουθηθεί η άλλη; Κάτι τόσο θεμελιώδες μένει στα χέρια Παπανδρέου σαν διαπραγματευτικό χαρτί ή εν πάση περιπτώσει σαν μια ευχέρεια που θα ενεργοποιήσει αν και όταν έρθουν σε συμφωνία. Ο δεύτερος παπάς είναι διαπραγματευτικός και παίζεται σόλο. Αντί να συμβεί επίσημα η μία ή η άλλη παραίτηση ενημερώνω τον Πρόεδρο ότι «δεν είμαι κολλημένος στην καρέκλα μου» και λέω στα άλλα κόμματα ελάτε να τα βρούμε. Το πενθήμερο που ξεφτιλίζονται τα τρία κόμματα μεταξύ τους, λίγο πολύ είναι απόρροια του γεγονότος ότι αντί να έχουν τους κανόνες του Συντάγματος από πάνω τους ώστε να θέτουν το σαφές πλαίσιο των διαδικασιών, έχουν μεταχειριστεί το Σύνταγμα ως εργαλείο για να επιδοθούν σε βυζαντινισμούς.

Μαθαίνουμε λοιπόν αναδρομικά και δια των ημερομηνιών των προεδρικών διαταγμάτων ότι ήδη από την Τετάρτη είχε παραιτηθεί και η κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός. Αν έτσι συνέβη, εμείς πάντως την Τετάρτη δεν το είχαμε μάθει. Είχαμε μάθει ότι στο υπουργικό συμβούλιο είχαν ζητηθεί οι παραιτήσεις των μελών για να τις έχει ο Παπανδρέου «στη διάθεσή του». Ο ίδιος έβγαλε τηλεοπτικό διάγγελμα που και πάλι δεν είπε «παραιτούμαι». Όλα θα τα βρίσκαμε στην πορεία. Αν και εφόσον. Είχαν συναντηθεί Κυριακή βράδυ. Συναντιούνται πάλι Τετάρτη απόγευμα να κάνουν Πρωθυπουργό τον Πετσάλνικο. Εμπλοκή. Ξανά το άλλο πρωί. Τι στα αλήθεια συμβαίνει; Στο πλαίσιο ποιας διαδικασίας συμβαίνουν όλα αυτά; Με τι ιδιότητα συζητούν αυτοί που συζητούν, συνταγματικά ποιόν ακριβώς χαρακτήρα έχουν οι συναντήσεις τους; Κι ο Πρόεδρος τι παριστάνει μέσα σε όλο αυτό τον ημιάτυπο – ημιτυπικό ορυμαγδό; Το λαμπατέρ τους; Όχι μόνο. Τους έδωσε και μια ημερομηνία ώστε να βολευτούν συνταγματικά κάπως τα πράγματα. Τετάρτη λοιπόν παραιτήθηκαν -παραιτήθηκε όλη η Κυβέρνηση κι ας μην το έγραψαν σωστά στο προεδρικό διάταγμα- και μετά πήγαν σε συνάντηση πολιτικών αρχηγών. Αυτή ήταν η πρώτη τυπική. Θυμήθηκε να καλέσει τότε τα κόμματα της αριστεράς ή είχε μείνει στην άρνησή τους στις πρώτες άτυπες συναντήσεις; Δεν θυμάμαι. Και τι σημασία έχει; Αφού θα αρνούνταν ούτως ή άλλως, κινούμενα εκτός του «συνταγματικού τόξου». Που και «συνταγματικό λάστιχο» να το πεις μετά απ' όλα αυτά, θα 'χεις κι ένα δίκαιο. Ας το ονομάσουμε συνταγματικό.