Πλάσε με & Φοβού τις ταινίες είδους

Όπως σε όλες τις ταινίες με μυστικό, έτσι και για «Το δέρμα που κατοικώ» είσαι αναγκασμένος να μιλήσεις κρατώντας το μυστικό του -τι άλλο;- μυστικό. Το πρόβλημα όμως είναι πως δεν είναι το μόνο που κρατάς, αφού μαζί του κρατάς κρυμμένα και τα πιο ερεθιστικά ζητήματα που θέτει η ταινία. Υπ' αυτήν την έννοια υπάρχει μια θεμελιώδης δυσαρμονία στη συνθήκη κάθε κινηματογραφικής κριτικής (και αυτό δεν είναι μυστικό). Επειδή δε αυτήν την εποχή έχω φτάσει να αποφεύγω μέχρι και τα τρέιλερ, προσπαθώντας να αντιμετωπίζω όσο το δυνατόν πιο γυμνός από πληροφορίες το κάθε έργο που βλέπω στην οθόνη, δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι γενικότερα πόσο έξυπνη ιδέα είναι να διαβάζει κανείς ένα κείμενο για μια ταινία πριν παει να τη δει. Ίσως θα ήταν καλύτερα να αλλάξω ρότα, να βάλω μια συνολική προειδοποίηση του στυλ: «Κείμενα γραμμένα για όσους έχουν ήδη δει τις ταινίες ή για όσους δεν πρόκειται να τις δουν ποτέ», να λέω κι εγώ εντελώς ελεύθερα και χωρίς μεσοβέζικες λύσεις όσα θέλω (και τα οποία ούτως ή άλλως δεν είναι κριτικές με την κλασική έννοια του όρου), να μην έχεις κι εσύ την έγνοια μήπως διαβάσεις κάτι που δεν πρέπει.

Μέχρι να αλλάξει όμως η ρότα, ας συμβιβαστούμε για μια ακόμη φορά αμοιβαία καταπιεζόμενοι, εγώ με μισόλογα και υπαινιγμούληδες, εσύ με το φόβο μην πιάσεις το υπονοούμενο και σου καταστρέψω το έργο. O Mπαντέρας είναι πλαστικός χειρουργός λοιπόν. Η γυναίκα του κάηκε ζωντανή πριν από χρόνια σε αυτοκινητιστικό ατύχημα. Σε ένα δωμάτιο της βίλας του, απομονωμένη από το υπηρετικό προσωπικό, μένει μια νέα γυναίκα. Πειραματίζεται πάνω της με τρόπο απαγορευμένο από τη βιοηθική και τους νόμους. Φτιάχνει σε αυτή τη γυναίκα ένα νέο δέρμα, ένα δέρμα πανίσχυρο, ένα δέρμα που καίγεται πολύ πιο δύσκολα. Αυτή η γυναίκα όμως ποιά ακριβώς είναι; Με ποιό δικαίωμα πειραματίζεται πάνω της; Είχε πάθει κάτι και ήθελε και η ίδια να έχει νέο δέρμα; Πόσο την έχει αλλάξει αυτό το νέο δέρμα; Πόσο ίδια παραμένει κάτω από το δέρμα στο οποίο τώρα κατοικεί;

Η ιστορία βασίζεται σε μια μεγάλη απιθανότητα· όχι απαραίτητα επιστημονική. Ακόμα και αν δεν μπορούν να γίνουν σήμερα αυτά που της κάνει ο Μπαντέρας, θα μπορούν ίσως να γίνουν στο μέλλον. Πρόκειται βασικά για μυθοπλαστική απιθανότητα. Είναι ψιλοαπίθανο αυτό που παρακολουθούμε να συμβαίνει. Ωστόσο πρόκειται για ένα πρόβλημα που θα μπορούσες κάλλιστα να ξεπεράσεις ως θεατής, αν ο Αλμοδόβαρ χρησιμοποιούσε αυτήν την απιθανότητα ως όχημα για να οδηγηθεί σε μια κατάσταση όπου θα επικεντρωνόταν στην ασθενή και το γιατρό, στο πλάσμα και στο δημιουργό του. Ένας διαφορετικός χειρισμός του κεντρικού ευρήματος θα μπορούσε να δώσει μια ταινία που θα μιλούσε για πράγματα συναρπαστικά, εστιάζοντας στους δύο αυτούς χαρακτήρες, στην αλληλεπίδρασή τους, στην πάλη μέσα τους, στο τι νιώθει ο ένας για τον άλλο, στο τι νιώθει ο καθένας για τον εαυτό του, στο πώς άλλαξε ο ένας τον άλλον, στο τι εκπροσωπεί ο ένας στα μάτια του άλλου. Ακριβώς επειδή είναι απίθανο αυτό που έχει προηγηθεί, είναι και τόσο σεναριακά πρωτότυπη η σχέση τους, συνεπώς θα ήταν και τόσο γόνιμη η εξερεύνηση της κατάστασής τους και της μεταξύ τους δυναμικής. Ο χειρισμός και η εστίαση όμως αστοχούν εντυπωσιακά. Αντί μέσω του εξτρίμ και του αναληθοφανούς να οδηγηθεί στο βαθιά ουσιαστικό και στο επώδυνα αληθινό, ο Αλμοδόβαρ τα προσπερνάει σχεδόν τελείως, προτιμώντας να μείνει στην επιφάνεια, στα επεισόδια, στην πλοκή. Κι είναι λάθος σε μια ταινία με τόσο ακραία γεγονότα να μένεις προσκολλημενος στην πλοκή, γιατί τότε η ταινία σου κινδυνεύει να θυμίζει Β movie (γυρισμένη βέβαια από έναν μεγάλο δημιουργό, με τη δική του πανίσχυρη αισθητική σφραγίδα, που δεν μπορεί παρά να σε αποζημιώνει ως ένα βαθμό).

Κι όμως έστω και για λίγο, υπάρχουν οι εικόνες, υπάρχουν τα σπέρματα εκείνης της άλλης ταινίας που θα μπορούσε να είναι όχι απλώς καλή, αλλά να φτάνει ίσως μέχρι και το αριστούργημα. Όταν επιτέλους το μυστικό αποκαλύπτεται, ο Αλμοδόβαρ κάνει ένα σύντομο αλλά εντυπωσιακό πέρασμα από τον ψυχισμό της ηρωίδας: οι γραμμένοι τοίχοι, η ζωγραφιά με το γυναικείο ακρωτηριασμένο σώμα και ένα σπίτι στη θέση του κεφαλιού, τα φορέματα που έσκιζε σε πολύ μικρά κομματάκια πριν τα ρουφήξει με την ηλεκτρική σκούπα, το γιόγκα ως καταφυγή σε έναν απροσπέλαστο εσωτερικό κόσμο. Το διάλειμμα κρατάει λίγο. Την μεγαλύτερη ανταμοιβή της ταινίας διαδέχεται η μεγαλύτερη απογοήτευσή της: το φινάλε της. Ένα φινάλε σαπουνόπερας ή παρωδίας· όπως το δει κανείς.

(Kείμενο γραμμένο για το ελculture)

-----

15 Μαρτίου. Αι ειδοί του Μαρτίου. 15 Μαρτίου 44 π.Χ. Η μέρα μιας από τις ιστορικότερες προδοσίες. Ο Ιούλιος Καίσαρ δολοφονείται. Πολλούς αιώνες αργότερα ο Σαίξπηρ, βασισμένος στον Πλούταρχο, βάζει να του το προφητεύουν: «Φοβού τας ειδούς του Μαρτίου». Λίγους αιώνες μετά ο Καβάφης εμπνέεται κι αυτός και γράφει το «Μάρτιαι Ειδοί». Και πολύ πιο πρόσφατα ο Τζορτζ Κλούνεϊ βαφτίζει την ταινία του με αυτόν τον τίτλο, προϊδεάζοντας έτσι για το κεντρικό της θέμα όσους ήδη ήξεραν τι σημαίνει κι όσους το γκουγκλάρισαν (δεν θα πω σε ποιά από τις δυο κατηγορίες ανήκω, αρνούμαι να ενοχοποιήσω τον εαυτό μου). Προδοσίες λοιπόν. Ένας υποψήφιος των Δημοκρατικών στην τελική ευθεία για το χρίσμα (ο Κλούνεϊ), ο επικεφαλής της καμπάνιας του (ο Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν), ο βοηθός του (ο Ράιαν Γκόσλινγκ), μια νεαρή εθελόντρια στην καμπάνια (η Έβαν Ρέιτσελ Γουντ), ο επικεφαλής της καμπάνιας του ανθυποψηφίου (ο Πολ Τζιαμάτι), μια δημοσιογράφος (η Μαρίσα Τομέι) κι ένας εκτός μάχης υποψήφιος που έχει όμως προλάβει να συγκεντρώσει ένα κρίσιμο για την τελική έκβαση του χρίσματος αριθμό εκλεκτόρων (ο Τζέφρι Ράιτ). Ποιός θα προδώσει ποιόν και γιατί; Spin doctors. Επαγγελματίες μανιπουλαριστές. Μπορούν να διαβάσουν εκτός από τα πλήθη και συγκεκριμένους ανθρώπους, μπορούν να διαβάσουν εκτός από συλλογικές ελπίδες και φόβους που μετατρέπονται σε ψήφους και ατομικές ελπίδες και φόβους που μετατρέπονται σε πράξεις; Ο Κλούνεϊ λέει ότι βρίσκονταν στις τελικές ετοιμασίες για να γυρίσουν την ταινία μόλις είχε εκλεγεί ο Ομπάμα, αλλά το μετάνιωσαν κρίνοντας πως θα ήταν κρίμα εκείνη την εποχή να βγάλουν τόσο κυνισμό φόρα παρτίδα. Έτσι περίμεναν. Αλλά δεν χρειάστηκε να περιμένουν και τόσο πολύ. Ή ο Ομπάμα τους απογοήτευσε πολύ γρήγορα ή αν αντιστρέψεις τον κυνισμό είχαν μια ταινία να γυρίσουν κι αρκετά το είχαν αναβάλει.

Γιατί δεν μου άρεσε η ταινία: - Επειδή βλέποντας την σκεφτόμουν ότι κάθε σαραντάλεπτο επεισόδιο του «West Wing» έχει πολύ περισσότερη πολιτική (αλλά και πολύ περισσότερη πολιτική ένταση) μέσα του. Εκεί σου έδειχνε ότι πρώτη ύλη της πολιτικής δεν είναι οι μεγάλες προδοσίες, αλλά οι διαρκείς μεγαλύτεροι ή μικρότεροι συμβιβασμοί, το «δίνω αυτό για να πάρω εκείνο», το «προτάσσω το ένα εις βάρος του άλλου». Και παραταύτα η εν μέρει μυθοποιητική του αλήθεια έμοιαζε κοντύτερα στην αληθινή αλήθεια από την απομυθοποιητική αλήθεια της ταινίας (ίσως γιατί η ταινία έρχεται να απομυθοποιήσει και δη κοινότοπα το ήδη απομυθοποιημένο). - Επειδή βλέποντάς την στο μυαλό μου ήρθε συμπτωματικά ή μη πάλι ο Άαρον Σόρκιν (δημιουργός του "West Wing") και σκεφτόμουν πόσο πιο συναρπαστική θα ήταν μια ταινία με την ίδια θεματολογία, αν το σενάριο το είχε γράψει ο Σόρκιν και η σκηνοθεσία ήταν του Ντέιβιντ Φίντσερ. Την έβλεπα δηλαδή και αναπολούσα τον βομβαρδισμό των διαλόγων και τον ανεπίληπτο ρυθμό και τη φροντίδα που υπήρχε πίσω από κάθε πλάνο στο «Social Network». - Επειδή ο Κλούνεϊ μαζί με τον Τζέφρι Ράιτ μου έφεραν αναγκαστικά στο μυαλό και την «Syriana» και σκεφτόμουν πόσο πιο σύνθετη, αποκαλυπτική και βαθιά πολιτική ήταν εκείνη. - Επειδή τέλος ούτε με το «Καληνύχτα και Καλή Τύχη» του Κλούνεϊ είχα τρελαθεί όπως άλλοι, αλλά εκείνο εν πάση περιπτώσει ήταν πνιγμένο σε αυτό το υπέροχο ασπρόμαυρο και είχε και την ερμηνεία του Ντέιβιντ Στραθερν που σου χαρασσόταν. Γιατί εδώ μολονότι το καστ είναι ονειρικό, μολονότι ο Γκόσλινγκ είναι μεγάλη δύναμη και μολονότι ο τρόπος που παίζουν ο Χόφμαν με τον Τζιαμάτι είναι και εδώ χάρμα οφθαλμών (όπως άλλωστε είναι σε ό,τι κι αν έχουν παίξει ή θα παίξουν στη ζωή τους) δεν υπάρχει ο ρόλος που θα τους επιτρέψει ανίστοιχου βεληνεκούς ερμηνεία. - Επειδή η ταινία τελειώνει με ένα αργό κοντινό πλάνο και την ώρα εκείνη λες αποκλείεται να συμβαίνει αυτό, αποκλείεται να τελειώνει κιόλας, αποκλείεται να ήταν τόσο λίγο αυτό που ήθελε να μας δείξει, αποκλείεται να ήταν τόσο φτωχό το περιεχόμενο, πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα εικοσάλεπτο ακόμα, όλο κι όλο αυτό ήταν που θέλατε να πείτε;

Η σκηνοθεσία κυμαίνεται μεταξύ του απρόσωπα χλιαρού αφενός και του πομπωδώς συμβολικού αφετέρου. Άνθρωποι που βγαίνουν από τα σκοτάδια, άνθρωποι που μιλούν με φόντο το πίσω μέρος της τεράστιας αμερικάνικης σημαίας. Ο Κλούνεϊ φωνάζει πολύ ακόμα και στις σκηνές της σιωπής (όπως αυτή με το αυτοκίνητο στο οποίο μπαίνει ο Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν ή στην τελική σκηνή). Παρά την πληθώρα του ερμηνευτικού ταλέντου, από την ταινία λείπει πολύ ταλέντο σεναριακά και σκηνοθετικά για να γίνει σημαντική. Όταν ξεκινάς να πεις τέτοιας βαρύτητας ιστορία, καλό θα είναι να έχεις κάτι διαφορετικό να προσφέρεις, μια οπτική που να προσθέτει κάτι. Όταν αυτό δεν συμβαίνει και το αποτέλεσμα είναι απλά αξιοπρεπές, η ταινία έχει αποτύχει. Στα μάτια μου τουλάχιστον. Αν στα Όσκαρ έχουν άλλη γνώμη, θα το διαπιστώσουμε τους επόμενους μήνες.

Στο σινεμά που πήγα, τελειώνει η προηγούμενη παράσταση και βγαίνοντας οι θεατές περνούν από μπροστά μου. Βγαίνουν, βγαίνουν, βγαίνουν. Είναι πολλοί, η αίθουσα πρέπει να ήταν γεμάτη. Μου έρχεται να τους αγκαλιάσω έναν έναν, να τους ευχαριστήσω που έχουν ακόμη λεφτά να πηγαίνουν σινεμά και να αρχίσουμε να χοροπηδάμε όλοι μαζί. Πιθανότατα το μέλλον να μας επιφυλάσσει και πολύ χειρότερα από οικονομική σκοπιά. Θέλω να πιστεύω όμως πως το χειρότερο από ψυχολογική σκοπιά είναι αυτό που περνάμε τώρα. Δεν ξέρω αν ακούγεται απαισιόδοξο, αλλά για αισιόδοξο το λέω.

(Kείμενο γραμμένο για το ελculture)