Το πιο παράξενο απ' όλα

Ο Ντέιβιντ Λιντς έχει γυρίσει το «Eraserhead», o Μελ Μπρουκς το βλέπει σε ιδιωτική προβολή, εντυπωσιάζεται και καταλαβαίνει ότι ο Λιντς πρέπει να σκηνοθετήσει τον «Άνθρωπο Ελέφαντα». Έτσι ο Λιντς από την ταινία που ολομόναχος, με χρήματα συγγενών και φίλων γυρνούσε ανά διαστήματα επί έξι ολόκληρα χρόνια, γυρνά το 1980 την πρώτη του κανονική ταινία. Ασπρόμαυρη κι αυτή, μια ατμόσφαιρα βιομηχανικής απειλής και σε αυτή, τερατογενέσεις και σε αυτή. Ο πραγματικός Τζων (Τζόζεφ) Μέρικ γεννήθηκε το 1862 στο Λέστερ και έζησε 28 χρόνια. Τα δύο πρώτα φυσιολογικά, τα είκοσι έξι επόμενα παραμορφωμένα. Η αρρώστια του σπανιότατη. «Σύνδρομο του Πρωτέα» την ονόμασαν πρόσφατα. Ελάχιστες περιπτώσεις της έχουν καταγραφεί και καμία στην έκταση τη δική του. Η ταινία ξεκινά με τη φωτογραφία της μητέρας του: η αρμονία των χαρακτηριστικών της, τα μάτια της, οι ελέφαντες την ρίχνουν κάτω, τι σημασία έχει που δεν έγινε έτσι στην πραγματικότητα, όλα είναι συμβολικά, το κτήνος αναμιγνύεται με την ομορφιά και καρπός του ένα εξάμβλωμα. Ούτε ελέφαντας, ούτε άνθρωπος, ο Τζων Μέρικ είναι ο Άνθρωπος Ελέφαντας.

Μέρα - Νύχτα: Δυο ξεχωριστοί κόσμοι, ο κόσμος της μέρας και της νύχτας. Την μέρα τον περιποιούνται στο νοσοκομείο, του φέρονται καλά, πίνουν τσάι μαζί του. Η καλή βικτωριανή κοινωνία όμως δεν ξέρει τι γίνεται τη νύχτα και έτσι το βράδυ μαζεύονται από τα καταγώγια και έναντι εισιτηρίου τον περιγελούν, τον κάνουν θέαμα. «Νow it's dark» όπως θα έλεγε και ο Ντένις Χόπερ στο «Μπλε Βελούδο». Νύχτα - Όνειρα - Υποσυνείδητο - Ήχοι Απόκοσμοι - Ατμοί - Φουγάρα - Κτήνη. Στην αρχή της ταινίας ο γιατρός εγχειρίζει έναν παραμορφωμένο από ατύχημα με μηχανή. Βρισκόμαστε στην καρδιά της βιομηχανικής επανάστασης. Οι μηχανές και τα ζώα μπορούν να σε παραμορφώσουν..

Θέαμα - Θεατής: Από θέαμα (θέαμα σε τσίρκο, θέαμα και στην υψηλή κοινωνία) ο Μέρικ μετατρέπεται σε θεατή. Πηγαίνει να παρακολουθήσει παράσταση στο θέατρο. Από την κτηνωδία του θεάματος στην μαγεία του θεάματος. Από τη θέαση της ασχήμιας στη θέαση της ομορφιάς. Από τα μάτια της μητέρας του περνούσαν οι ελέφαντες, από τα μάτια του γιου περνάνε τώρα οι άνθρωποι με τις στολές ζώων. Όλα είναι εφιάλτης, όλα είναι όνειρο, κι ανάμεσα τους η ζωή.

Ύπνος - Θάνατος: Όπως και στην πραγματικότητα έτσι και στην ταινία ο Μέρικ ήταν αναγκασμένος να κοιμάται σχεδόν καθιστός. Στο διαστρεβλωμένο του ξύπνιο, αντιστοιχούσε διαστρεβλωμένος ύπνος. Μέχρι που μια νύχτα αποφάσισε να ξαπλώσει, να γείρει επιτέλους το κεφάλι, να πλαγιάσει και οι όγκοι στον λαιμό και στο κεφάλι του να σπάσουν την τραχεία του προκαλώντας ασφυξία. Ύπνος και θάνατος γίνονται ένα.

Άνθρωπος - Ζώο: Ο Μέρικ φτιάχνει την μακέτα ενός καθεδρικού ναού που βλέπει από το παράθυρό του. Στους κανονικούς ναούς ο άνθρωπος θέλει να εξυψωθεί ως το Θείο, ο Άνθρωπος Ελέφαντας εξυψώνεται από το ζωώδες στο ανθρώπινο. Η θέωση είναι μέσα μας, η θέωση ίσως ταυτίζεται με την ανθρωπιά, με τη νίκη επί του εντός μας κτήνους. «Δεν είμαι ελέφαντας. Δεν είμαι ζώο. Είμαι άνθρωπος». Την ώρα που φωνάζει αυτές τις λέξεις μιλάει καθαρότερα από ποτέ. Ο λόγος ο αρθρωμένος είναι ικανός να ταράξει τον όχλο, να τον ξανακάνει από μέρος του όχλου πρόσωπο. Ο λόγος σού δίνει υπόσταση, σου δίνει πρόσωπο. Και δίνοντάς σου ένα πρόσωπο πέρα από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, βάζει ταυτόχρονα ένα καθρέφτη στο πρόσωπο του απέναντί σου: είμαι κάτι διαφορετικό από αυτό που κυνηγάς, είμαι σαν εσένα. Ίσως θα μπορούσε να λειτουργήσει σε κάθε είδους στοχοποίηση: δεν είμαι απεργοσπάστης, δεν είμαι γρανάζι του τραπεζικού συστήματος, είμαι άνθρωπος. Είναι η ανθρώπινη ιδιότητα των άλλων που σβήνουμε από το μυαλό μας, είτε πρόκειται για τραπεζοϋπάλληλους που τους κάνουμε να πεθάνουν από ασφυξία στη Σταδίου, είτε για οπαδό του Παναθηναϊκού που τον μαχαιρώνουμε πεσμένο κάτω στην Λαυρίου.

Τμήμα - Όλον: Από το παράθυρό του βλέπει μικρό μόνο μέρος του ναού. Το υπόλοιπο το φτιάχνει με τη φαντασία του. Ακριβώς δηλαδή όπως συμβαίνει με τα δεδομένα που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος για να κατανοήσει τη ζωή, τον κόσμο, την πραγματικότητα. Μικρό μόνο μέρος της συνολικής εικόνας βλέπουμε, προσπαθώντας να φτιάξουμε το ολοκληρωμένο κτίσμα της, αφενός μεν με την επιστήμη, αφετέρου όμως -σε ό,τι αφήνει εκείνη κενό- με την φαντασία μας. Αντιλαμβανόμαστε ένα μικρό τμήμα της πραγματικότητας και προσπαθούμε με τη φαντασία μας να την φανταστούμε σαν όλον. Θυμόμαστε τα πράγματα από μια ηλικία και ύστερα. Τα πρώτα - πρώτα χρόνια μας δεν τα θυμόμαστε καθόλου. Πριν αυτά τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχαμε καν. Και τώρα που πια υπάρχουμε και το ξέρουμε, ξέρουμε επίσης ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Και προσπαθούμε να βγάλουμε ένα νόημα. Προσπαθούμε από το καμπαναριό που βλέπουμε να χτίσουμε ένα ολόκληρο ναό νοήματος. Κατ' εξοχήν ιερέας αυτού του ναού είναι η τέχνη και απόλυτα ξεχωριστός κινηματογραφικός της ιερέας ο Ντέιβιντ Λιντς, που ακόμη και ταινίες του όπως το «Inland Empire», οι οποίες μοιάζουν να προσπαθούν να διώξουν και τον πιο πιστό του θαυμαστή, μάλλον προσπαθούν να έρθουν διαισθητικά λίγο πιο κοντά στο νόημα, λίγο πιο κοντά σε ό,τι αξίζει να φωτιστεί αντισυμβατικά, ασυνήθιστα, από παράξενους δρόμους, που όσο παράξενοι κι αν είναι ωχριούν μπροστά στο πιο παράξενο απ' όλα τα φαινόμενα: στο ότι ο άνθρωπος είναι μεν σε θέση να αντιληφθεί ότι υπάρχει μια γενικότερη εικόνα, αλλά και σε αδυναμία να συλλάβει ποιά είναι αυτή.

(Κείμενο γραμμένο για το ελculture)