Το νοικοκυραίικο γκροκί

Στο σταθμό του μετρό, εκεί που συνήθως οι πολιτικές εφημερίδες υπήρχαν στοίβα, σήμερα -σε αντίθεση με τις αθλητικές- δεν είχε μείνει καμία. Ενδεχομένως να είναι σύμπτωση και να μη σημαίνει τίποτε, αλλά αν τα στοιχεία της κυκλοφορίας τους για σήμερα Δευτέρα αποδείξουν ότι δεν είναι σύμπτωση, τότε νομίζω ότι πρόκειται για μια αύξηση κυκλοφορίας που σημαίνει πολλά, που σημαίνει -με την έννοια του «φανερώνει»- τον ανθρωπότυπο του νοικοκυραίου που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της πτωχευμένης χώρας: θεωρώ δηλαδή ότι όποιος αγόρασε εφημερίδα σήμερα, ενώ γενικά την έχει κόψει, δεν την αγόρασε μπας και διαβάσει καμιά ανάλυση παραπάνω, μπας και προσπαθήσει να βγάλει λίγο περισσότερη άκρη, μπας και προσπαθήσει να ξεδιαλύνει από που του ήρθε, αλλά την αγόρασε για να διαπιστώσει τις πρακτικές συνέπειες των μέτρων. Όπως παίρνει εφημερίδες που δημοσιεύουν προκηρύξεις για το Δημόσιο ή αποτελέσματα επιτυχόντων, έτσι την πήρε και σήμερα για να δει τι ακριβώς του περικόπτεται, πόσα λιγότερα χρήματα θα παίρνει, πόσο θα ανέβει η βενζίνη και τα τσιγάρα. Αγόρασε εφημερίδες σαν έντυπο υποκατάστατο του Αυτιά. Γιατί ο νοικοκυραίος δεν ενδιαφέρεται για τα αίτια, ενδιαφέρεται για τα αποτελέσματα. Ο λόγος που θεωρεί ότι του αναλογεί στα αίτια, ο λόγος που θεωρεί ότι του αναλογεί στη διαμόρφωση της πολιτικής πραγματικότητας εξαντλείται στο να ψηφίζει (ή να απέχει) κάθε εκλογές, όπως επίσης και στο να διεκδικεί αιτήματα που αφορούν μόνο εκείνον, στραβώνοντας με τις άλλες κοινωνικές ομάδες όταν διεκδικούν τα δικά τους. Όταν λέμε να διεκδικεί αιτήματα που αφορούν μόνο εκείνον, δεν εννοούμε καν της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκει. Ακόμα και όταν συμμετέχει σε γενικότερες διεκδικήσεις, ο νοικοκυραίος συμμετέχει επειδή αφορούν εκείνον. Υπό αυτήν την έννοια, η συμμετοχή σε μια απεργία δεν διέφερε στην ποιοτική της ουσία από την προσπάθεια πρόσληψης με μέσο στο Δημόσιο ή από τη φοροδιαφυγή ενός ελεύθερου επαγγελματία.

Αν δεχθούμε ότι η βασικότερη παθογένεια της ελληνικής περίπτωσης συνίσταται στο ότι αποτελούμε μια κοινωνία εκατομμυρίων εγώ και όχι ενός συλλογικού εμείς, αυτή είναι μια παθογένεια που οδήγησε σε ένα χρεοκοπημένο κράτος και μια -συγκριτικά- πολύ πιο πλούσια κοινωνία. Το μοντέλο όμως που αντιπροτείνεται, το μοντέλο που επιβάλλεται, δεν είναι ένα μοντέλο που έχει επιτέλους το «εμείς» σε πρώτο ρόλο, δεν είναι ένα μοντέλο που επιχειρεί να αντικαταστήσει τον ατομοκεντρισμό μας με μια συναίσθηση αληθινής κοινότητας. Όσο κι αν ψάξεις, δεν θα βρεις -ούτε καν στο βερμπαλιστικό επίπεδο- επίκληση κάποιων αρχών και ιδανικών. Θα βρεις μόνο νούμερα, μόνο οικονομικούς δείκτες, μόνο δημοσιονομικά μεγέθη.

Υπάρχουν ενδεχομένως εξαιρέσεις λαών όπως οι Γερμανοί, που η προτεστάντικη ηθική κατορθώνει να παντρεύει στη συνείδησή τους το ατομικό καθήκον προς το κράτος με μια αίσθηση εκπλήρωσης, οποιοδήποτε κι αν είναι το πολιτικοοικονομικό καθεστώς. Αλλά αν οι Γερμανοί την έβρισκαν και θα τη βρίσκουν φεουδαρχικά, ναζιστικά, κομμουνιστικά ή καπιταλιστικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η σχεδόν διακοσαετής μάχη Ελλήνων - Κράτους Ελλάδας, θα λήξει επειδή θα συγκινηθούμε από το όραμα μιας Ελλάδας που μια μέρα θα μπορέσει να ξαναβγεί μόνη της στις αγορές. Αν το Κράτος Ελλάδα ως πατρίδα δεν μας είχε ψήσει μία, η μετάλλαξή του σε μια Ελλάδα Οφειλέτη Ομολόγων δεν μπορεί να μας ψήσει χίλιες μία.

Αλλά φαίνεται ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται πια να μας ψήσει, φαίνεται ότι κανείς δεν μιλά καν στο όνομα ενός μεθαυριανού πιο πλούσιου κράτους που θα αντιστοιχεί σε μια -εξίσου αυτή τη φορά και υγιώς αυτή τη φορά- πιο πλούσια κοινωνία, φαίνεται ότι το σχέδιο δεν είναι μια τέτοιου είδους αναδιάταξη των σχέσεων κράτους κοινωνίας, αλλά μια αναδιάταξη που θα φτωχύνει γενικότερα την ελληνική κοινωνία, όπως της πρέπει και της αντιστοιχεί βάσει της επίσημης οικονομικής εικόνας του κράτους της. Χρεοκοπήσατε ως κράτος χρεοκοπήστε τώρα και ως κοινωνία. Ωστόσο οι κατ' εξοχήν μέτοχοι της παραοικονομίας δεν στοχοποιούνται. Το γιατί παραμένει αδιευκρίνιστο. Μια εξήγηση ίσως είναι ότι οι βουλευτές -όσοι από αυτούς είχαν κάποτε κάποιο άλλο επάγγελμα τουλάχιστον- δεν είναι μισθωτοί και συνταξιούχοι, αλλά ανήκουν στους κλάδους που συστηματικά φοροδιαφεύγουν. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα στηρίζεται στους οικονομικά ισχυρούς και τους οικονομικά ανίσχυρους -συνειδητά ή ασυνείδητα- όχι μόνο με συμπάθεια δεν τους βλέπει (αφού έπαιξαν και έχασαν, αφού φταίνε που δεν τα κατάφεραν, αφού είναι οι αδύναμοι κρίκοι), αλλά θεωρεί και ότι όσο πιο αδύναμοι είναι, τόσο περισσότεροι ανταγωνιστικοί θα γίνουν οι μεταξύ τους ανταγωνιζόμενοι οικονομικά ισχυροί.

Αν κατέρρευσε το κράτος μας σημαντικότατο μερίδιο ευθύνης έχουν και οι επιχειρηματίες μας. Όχι, όμως, λέει η γενική αυτή θεώρηση. Οι επιχειρηματίες είναι η μο - να - δι - κή σας ελπίδα, ο μο - να - δι - κός σας δρόμος, εκείνοι που πρέπει να πριμοδοτηθούν, εκείνοι που θα ξεκολλήσουν το κάρο (αν υποτεθεί ότι θα μπορούσε να ξεκολλήσει). Κάρο δεν είναι πια κανένα γενικότερο καλό, κανένα «εμείς», κάρο είναι η ανταγωνιστικότητα, και βάσει αυτής της αντίληψης μια επιχείρηση που γίνεται εκείνη πιο ανταγωνιστική είναι αξιολογικά σημαντικότερη από μια επιχείρηση λιγότερο ανταγωνιστική, μα με περισσότερο ευημερούντες εργαζόμενους.

Και σε πλανητικό επίπεδο το όραμα είναι ο πλούτος να συγκεντρώνεται στα χέρια ολοένα και λιγότερων, ολοένα και ισχυρότερων, ολοένα και πιο νικητών, σε πλανητικό επίπεδο το πρότζεκτ «κράτη» αποδεικνύει διαρκώς και περισσότερο την αποτυχία του, αποδεικνύει ότι δεν συμμορφώνεται επαρκώς στις επιταγές των αγορών, τα κράτη μπαίνουν συνεχώς μέσα, τα κράτη χρωστάνε σε ιδιώτες, χρωστάνε σε hedge funds, χρωστάνε σε τράπεζες, τράπεζες που το χρήμα το οποίο έχουν αληθινά στην κατοχή τους είναι πάρα μα πάρα πολύ σχετική έννοια, αφού εσύ σαν πολίτης πρέπει να μπορείς συνεχώς να εκπληρώνεις τις οικονομικές σου οφειλές με χρήμα που όντως έχεις, αλλά μια τράπεζα έχει και δεν έχει χρήμα, για αυτό όταν τα πράγματα σκουραίνουν το χρήμα το ξαναδίνει το κράτος με πακέτα, το έδωσε παγκοσμίως το χειμώνα του οκτώ, δώσαμε και εμείς 28 δις (περισσότερα από το συνολικό κόστος της Ολυμπιάδας δηλαδή), δεν τα πήραν όλα και παρατείναμε την προθεσμία ακόμη και αυτές τις μέρες που χρεοκοπούσαμε, τώρα θα πάρουν και άλλα 9 - 10 δις από το συνολικό πακέτο των 110 δις, μιλάμε πάντα για το πακέτο στο όνομα του οποίου κόβουν μισθούς και συντάξεις, κι αν το επιχείρημα είναι ότι δίχως τραπεζικό σύστημα θα χάσεις τις καταθέσεις σου και θα διαλυθούμε ντιπ για ντιπ οικονομικά, ωραία, αλλά να πάψουμε να μιλάμε για ανταγωνισμούς, ελεύθερες οικονομίες και μαλακίες, και επίσης να το διατηρήσουμε το τραπεζικό σύστημα ζωντανό, αλλά να ψάξουμε να βρούμε τα χρήματα που κέρδιζαν οι ιδιοκτήτες και τα μεγαλοστελέχη των τραπεζών και να τα βάλουμε στον κουμπαρά του κράτους, τώρα και για τα επόμενα τριάντα χρόνια. Πρέπει να προστατευθούν και τα δικά τους συσσωρευμένα ατομικά κέρδη για να μη διαλυθεί η οικονομία μας; Αλλά φυσικά κοροϊδευόμαστε. Κι έτσι οι τράπεζες θα πάρουν και αυτό το πακέτο των 9 δις και αν τα μέτρα αποδώσουν θα εισπράττουν και στο μέλλον τα ελληνικά ομόλογα που έχουν αγοράσει, με άλλα λόγια πρέπει να πάμε καλά σαν κράτος για να μη φανούμε ασυνεπείς απέναντι στις ελληνικές και τις ξένες τράπεζες, οι οποίες όμως μπορούν ανά πάσα στιγμή να είναι ασυνεπείς και να διασώζονται από τα κράτη. Δυσκολεύεται να σκεφτεί κανείς κάτι πιο σικέ και πιο ανισοβαρές από τη σχέση κρατών - τραπεζών. Α, τη σχέση τραπεζών - πολιτών ίσως.

Αλλά φυσικά οι εναλλακτικές είναι πάντα χειρότερες, η ολική διάλυση είναι πάντα χειρότερη κι έτσι ο νοικοκυραίος που την έβλεπε την ιδιωτική του τηλεόραση με χαρά, που τα ψήφιζε τα δυο του τα κόμματα εναλλάξ με χαρά κάθε που τον κούραζε το ένα, θα εξακολουθήσει να κάνει τα ίδια, απλά με λιγότερη χαρά, αλλά πάντα στον ίδιο δρόμο της ευθύνης και της σύνεσης που οδήγησε τον ίδιο και την χώρα σε ένα δρόμο μακριά από επικίνδυνες ατραπούς.

Βέβαια πολλοί μιλάνε τώρα για κατάρρευση του πολιτικού συστήματος. Το νοικοκυραίικο σύστημα όμως, αν αντικαταστήσει το πολιτικό σύστημα θα το κάνει μόνο και μόνο για να βάλει στη θέση του ένα άλλο παρεμφερές, το οποίο θα οδηγήσει τη χώρα με υπευθυνότητα και σύνεση σε ένα δρόμο μακριά από επικίνδυνες ατραπούς. Πρόκειται ακριβώς για την ίδια τη λογική πίσω από το δικομματισμό. Εάν δηλαδή υποθέσουμε ότι εξαντλήθηκε το μοντέλο «φταίνε για όλα οι προηγούμενοι» ως προς το δίπολο ΝΔ - ΠΑΣΟΚ, θα αντικατασταθεί με το μοντέλο «φταίει για όλα το παλιό πολιτικό σύστημα». Εμείς, του νέου πολιτικού συστήματος, χάος παραλάβαμε, μια χώρα που οι προηγούμενοι τη διέλυσαν.