Εσύ δεν ξέρεις

Γνώριζα παλιά κάποιον, που όταν οι ερωτήσεις μου (του στυλ «γιατί να κάνουμε το τάδε πράγμα έτσι και όχι αλλιώς») ξεπερνούσαν το ανεκτό επίπεδο, μου απαντούσε με την στάνταρ φράση «Εσύ δεν ξέρεις», εννοώντας ότι υπήρχε μεταξύ μας μια διαφορά τόσο αφηρημένης όσο και συγκεκριμένης γνώσης, που καθιστούσε αναγκαίο να κάνω αυτό που έλεγε χωρίς να εξετάζω το γιατί. Πιθανές εξηγήσεις θα μπορούσαν ίσως να δοθούν εκ των υστέρων, όχι όμως την ώρα την κρίσιμη.

Ακόμη παλιότερα, στην Γ' Λυκείου, μαθαίνοντας απ' έξω το μπλε βιβλίο της Ιστορίας, είχα τουλάχιστον αντιληφθεί ότι μια από τις κεντρικές ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού ήταν το τέλος των αυθεντιών. Ο Διαφωτισμός πρέσβευε ότι οι άνθρωποι έπρεπε να ξεμάθουν να υποτάσσονται στις αυθεντίες και να εξετάζουν τα πράγματα απροκατάληπτα.

Χθες και σήμερα προσπαθώντας να καταλάβω το περίφημο δώρο Τρισέ στην Ελλάδα, κατάλαβα ότι μαζί με την Ελλάδα -ή ίσως και πριν απ' την Ελλάδα- ανακουφισμένες είναι οι ελληνικές τράπεζες, αφού αυτές θα μπορούν να εξακολουθήσουν να δίνουν ως εγγύηση στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου που έχουν στα χέρια τους και να παίρνουν ρευστό (δανειζόμενες από αυτήν με 1% επιτόκιο, για τα ίδια ομόλογα με τα οποία δανείζουν το κράτος με 5 - 6 % τοις εκατό).

Και ήδη μπορεί να έχω καταλάβει κάτι λάθος και ήδη τα φρύδια υψώνονται για να μου πουν ένα «Εσύ δεν ξέρεις». Ωστόσο ισχυρίζομαι πως το γεγονός ότι εγώ δεν ξέρω, μόνο εν μέρει οφείλεται στη δική μου αδιαφορία και απέχθεια για την τεχνοκρατική διάσταση της ζωής, αφού κατά το υπόλοιπο μέρος οφείλεται και στο ότι είναι προτιμότερο για την κρατούσα τάξη πραγμάτων να μην ξέρω, να μην καταλαβαίνω, να μου φαίνονται όλα νεφελώδη και ακατανότητα.

Βέβαια το -σωστό- επιχείρημα είναι ότι μπορεί εγώ να μην ξέρω, υπάρχουν όμως άλλοι που ξέρουν και ότι αν το σύστημα λειτουργεί παράλογα και παράδοξα, πρόκειται για ένα παραλογισμό που -δεδομένης την ελευθερίας του λόγου- θα μπορούσε να επισημανθεί στα πλήθη των πολιτών που δεν ξέρουν, ώστε να αντιληφθούν τι γίνεται και να αξιοποιήσουν τα μέσα που τους δίνει η Δημοκρατία για να μετριάσουν ή και να άρουν τους παραλογισμούς του.

Άρα, μήπως ακόμη και αν δεν τα καταλαβαίνω, τελικά είναι όλα ορθολογικώς καμωμένα; Ίσως. Αλλά ως τότε δεν μπορώ παρά να αναρωτιέμαι:

α) αν εν πολλοίς η οικονομική βιωσιμότητα ενός κράτους εξαρτάται από τη βιωσιμότητα του τραπεζικού της συστήματος, ήτοι πέντε - δέκα τεραστίων ανώνυμων εταιριών, μήπως τελικά 11 χρόνια πριν την διακοσάρα της ανεξαρτησίας η εθνική μας κυριαρχία δεν κινδυνεύει μόνο από τα δημοσιονομικά προβλήματα της χώρας, αλλά είναι και εκ των πραγμάτων δέσμια πέντε - δέκα τεράστιων ανώνυμων εταιριών;

β) αν όπως φαίνεται τώρα, η καταστροφή του τραπεζικού μας συστήματος θα σήμαινε και οικονομική καταστροφή της χώρας, γιατί επί δεκαετίες που το τραπζεικό σύστημα εμφανίζει υπερκέρδη δεν ωφελούνταν εξίσου και η χώρα;

Έβλεπα τις προάλλες μια εξαιρετική μίνι σειρά, το «John Adams». Οι ΗΠΑ έχουν μόλις αποκτήσει την ανεξαρτησία τους και ο πρώτος Υπουργός Οικονομικών Αλεξάντερ Χάμιλτον εξηγεί στον Τόμας Τζέφερσον (που προτιμούσε να ασχολείται με λαπαδισμούς του στυλ «Όλοι οι άνθρωποι γενιούνται ίσοι»):

Alexander Hamilton: The future prosperity of this nation rests chiefly in trade. Trade depends, among other things, on the willingness of other nations to lend us money.
Thomas Jefferson: And how would you propose to establish international credit?
Alexander Hamilton: Our first step would be to incur a national debt. The greater the debt, the greater the credit..........

Thomas Jefferson: I fear our revolution will have been in vain if a Virginia farmer is to be held in hock to a New York stock jobber, who in turn is in hock to a London banker. The opportunities for avarice and corruption would certainly prove irresistible.
Alexander Hamilton: Well there you have it, as I have heard said, "If men were angels then no government would be necessary."

Επίσης πρόσφατα εντύπωση μου έκανε το εξής άρθρο που ανάμεσα σε άλλα έλεγε:

«Δεν μπορείτε να πληρώσετε τις δόσεις του δανείου σας; Μην ανησυχείτε. Σε αντιδιαστολή με εκείνα τα λίγο κακά παλιομοδίτικα άτομα, που ανυπομονούσαν να εισπράξουν τις δόσεις μέσα σε προκαθορισμένες προθεσμίες, εμείς οι μοντέρνοι δανειστές δεν θέλουμε πίσω τα λεφτά μας. Αντίθετα μάλιστα προσφερόμαστε να σας δανείσουμε και άλλα λεφτά, για να πληρώσετε τα χρέη σας και όχι μόνον, αλλά ακόμη και για να έχετε περισσότερα μετρητά. Πράγματι, αυτό που κανείς δεν δήλωνε, αφήνοντας στις βαθιές και σκοτεινές προαισθήσεις των οφειλετών το καθήκον να αντιληφθούν την αλήθεια, είναι το ότι οι τράπεζες που δανείζουν στην πραγματικότητα δεν θέλουν οι οφειλέτες τους να εξοφλούν τις υποχρεώσεις τους. Αν οι οφειλέτες πλήρωναν όσα δανείστηκαν δεν θα υπήρχε πλέον χρέος, ενώ είναι ακριβώς τα χρέη τους (τον τόκο που πληρώνεται μηνιαία) εκείνα που οι δανειστές αποφάσισαν να μετατρέψουν σε κύρια πληγή του διαρκούς τους κέρδους».

Έχεις πιθανότατα ήδη κουραστεί και εγκαταλείψει την ανάγνωση του ποστ, γεγονός που με διευκολύνει να συνεχίσω να μακρηγορώ δίχως τύψεις.

Ο δίχρονος γιος μου παθαίνει αμόκ με τα logo: «Πιεός - Πιεός - Πιεός». Έπρεπε να το δει με τα δικά του μάτια για να συνειδητοποιήσω πόση Τράπεζα Πειραιώς υπάρχει ολόγυρά μας: στις εφημερίδες, στην τηλεόραση, στο δρόμο. Μα μόνο με τις τράπεζες συμβαίνει αυτό; Όχι. Και με εταιρίες κινητής τηλεφωνίας. Αλλά λίγο πολύ αυτά είναι. Και αν τα ούτως ή άλλως ψυχορραγούντα ΜΜΕ εξαρτώνται από τις διαφημίσεις και αν οι περισσότερες διαφημίσεις είναι τραπεζών, αυτό θα είχε μια σημασία, αν γενικά τα ΜΜΕ είχαν διαφορετικό προσανατολισμό: με βάση τον προσανατολισμό που έχουν λίγο πολύ τα ίδια θα έλεγαν, οπότε το μόνο που έχει ένα βαθμό ενδιαφέροντος είναι το πόσο στενά δεμένα είναι το ένα με το άλλο: η κοινή γνώμη και οι πολιτικοί εξαρτώνται από τα ΜΜΕ, τα οποία εξαρτώνται από τις τράπεζες.

Μα τελικά καλά δεν ήμασταν ως τώρα; Μα τελικά από το ανατολικό μπλοκ δεν έρχονταν για να βρουν καλύτερη τύχη εδώ; Ναι, αλλά κάπου πρέπει ο αυτόματος της σκέψης να σταματήσει και κάπου πρέπει να σταματήσουν να δικαιολογούνται τα αδικαιολόγητα με μόνη νομιμοποιητική βάση το «Μα οι άλλοι απέτυχαν».

Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα δίνει την αίσθηση ότι έχει σε μεγάλο βαθμό αυτονομηθεί όχι μόνο από τον πολιτικό έλεγχο, όχι μόνο από την πραγματική ζωή και τις οικονομικές σχέσεις που θα έπρεπε θεωρητικά να αποτυπώνει, αλλά ακόμη και από αυτούς τους σκοτεινότατους κεφαλαιοκράτες που πλουτίζουν από την ύπαρξή του και τον αφηνιασμό του.

Τα πράγματα είναι σαν να λειτουργούν από μόνα τους πέραν από τους Σόρους αυτού του κόσμου, αφού μέσα στον καθένα από εμάς έχει αρχίσει να εγκαθιδρύεται η πεποίθηση ότι δεν ζούμε επειδή έχουμε το αυτονόητο δικαίωμα να ζούμε, αλλά ότι το δικαίωμα μας να ζούμε εξαρτάται από τα οικονομικά μεγέθη και τους οικονομικούς δείκτες.

Το πρόβλημα είναι ανθρωπολογικό, όπως ίσως ανθρωπολογικό ήταν και επί υπαρκτού σοσιαλισμού, όπως θα είναι κάθε φορά που ο άνθρωπος θα μετατρέπεται από κέντρο του νοήματος της ζωής σε μέσο ή πάντως σε κάτι δευτερεύον.

Καφενειακά και θολωμένα όλα αυτά, επειδή εγώ δεν ξέρω; Πιθανότατα. Αλλά αυτό είναι μια από τις ρίζες του προβλήματος: μας πιάνουν οι ενοχές κάθε φορά που πάμε να αναρωτηθούμε για το πώς λειτουργεί ο κόσμος - δεν έχουν την παραμικρή ενοχή στο να μην θέλουν να μας εξηγούν πώς λειτουργεί ο κόσμος.