Το Χαμόγελο στο Εξώφυλλο

Ο δεκαεννιάχρονος Μαλίκ Ελ Τζεμπενά (ο Ταχάρ Ραχίμ που τον υποδύεται είναι φτυστός ο Άκης Ζήκος) μπαίνει στη φυλακή μην ξέροντας τίποτα και έξι χρόνια αργότερα θα βγει έχοντας μάθει τα πάντα. «Ξέρεις καμιά τέχνη, ξέρεις να κάνεις τίποτα άλλο εκτός από το να επιτίθεσαι σε αστυνομικούς;», τον ρωτά ο αρχιφύλακας της φυλακής. Δεν ξέρει. Σχεδόν δεν έχει εαυτό. 'Άραβας στην καταγωγή αλλά όχι στη συνείδηση, είναι φύλλο στον άνεμο, δίχως αναφορές, δίχως ενδιαφέροντα, δίχως φίλους, δίχως αναμνήσεις από γονείς, δίχως καν να γνωρίζει να γράφει και να διαβάζει. Ένας Άραβας συγκρατούμενός του του δείχνει τα βιβλία του και τον συμβουλεύει να βγει από τη φυλακή καλύτερος απ΄ό,τι μπήκε. Κι αυτή είναι μια συμβουλή που ο Μαλίκ θα την αξιοποιήσει όσο κανείς. Πρώτα όμως πρέπει να τον σκοτώσει. Γιατί εκτός από την ηθική αυτών καθαυτών των πράξεων υπάρχει και η ηθική των συνθηκών και των λόγων για τους οποίους τελείται η κάθε πράξη. Κι όταν η κορσικανική συμμορία της φυλακής σου έχει πει «Σκότωσέ τον για να μην σε σκοτώσουμε» κι όταν προσπαθώντας να το αποφύγεις βλέπεις ότι το εννοούν, πόσο υποκειμενικά κακή είναι τελικά αυτή η αντικειμενικά αποτρόπαια πράξη; Είναι δεν είναι, οι τύψεις μετά τον βασανίζουν. Aκόμα κι αυτό μια μορφή εκπαίδευσης είναι όμως, ακόμα κι έτσι εκπαιδεύεται πληρώνοντας το ηθικό τίμημα της πράξης του. Έτσι στην επόμενη του φορά θα έχει μόνο πρακτικά προβλήματα κι όχι ηθικά.

Ο Μαλίκ είναι μια λευκή σελίδα έτοιμη να γραφεί. Αλλά με έναν αστερίσκο. Δεν ξεκινά να γράφεται σε ένα σχολείο και εντός μιας οικογένειας, αλλά η λευκή του σελίδα πετάχτηκε μέσα στη φυλακή και με παρέα κρατούμενους. Σαν ιδέα δεν ακούγεται και τόσο τετραπέρατη, ισχύει παραταύτα σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες: παίρνουμε τους «κακούς» και τους βάζουμε όλους μαζί να συγχρωτίζονται καθημερινά. Ίσως εξωγήινοι πολιτισμοί το χειρίζονται διαφορετικά το θέμα και τους δικούς τους κακούς τους τοποθετούν δίπλα στους καλύτερους του είδους τους, μπας και τους μοιάσουν. Επιστρέφοντας όμως στον δικό μας πολιτισμό, ο Μαλίκ αρπάζει σαν σφουγγάρι ό,τι μπορεί να του προσφέρει η φυλακή. Χρησιμοποιεί πρώτα απ' όλα το κυριολεκτικό της σχολείο. Μαθαίνει γράμματα. Παρακολουθεί όλα τα μαθήματα. Μεταξύ αυτών και το μάθημα των Οικονομικών. Και νά που ο Μαλίκ σωφρονίζεται, με την έννοια ότι το ρεμάλι που το μόνο που ήξερε ήταν να τσακώνεται, δίνει τη θέση του σε έναν απροσδόκητα σώφρονα άντρα. Η φυλακή του πλάθει τον εαυτό, του τον διαμορφώνει μορφώνοντάς τον και απελευθερώνοντας όλες τις κλίσεις του, όπως πρέπει να κάνει ένα καλό εκπαιδευτικό ίδρυμα. Κι η κλίση που έκρυβε μέσα του ο Μαλίκ ήταν αυτή του μεγάλου παίκτη. Αποδεικνύεται μεγάλος τακτικιστής. Χτίζει συμμαχίες. Γίνεται απαραίτητος. Δεν αφήνει την οργή του να καθοδηγεί τις πράξεις του. Ρισκάρει αλλά με την έννοια του υπολογισμένου ρίσκου. Δεν γίνεται να μη ρισκάρεις αν ψάχνεις τις μεγάλες αποδόσεις. Μετατρέπει το μειονέκτημα του να μην ανήκει σε καμιά από τις δυο φυλές της φυλακής (για τους Κορσικανούς είναι Άραβας και για τους Άραβες τσιράκι των Κορσικανών) σε συγκριτικό πλεονέκτημα μπαινοβγαίνοντας στις δυο κοινότητες (και στις δυο αντίστοιχες εκτός φυλακής) μανιπουλάροντας τες. Όλες οι κουλτούρες έχουν τελικά τα κουμπιά τους και το εξουσιαστικό παιχνίδι κοινούς κώδικες. Ο Μαλίκ δηλαδή δείχνει κατεξοχήν πολιτικές και επιχειρηματικές αρετές. Μα είναι εξ ορισμού εντελώς άλλο πράγμα οι μεγαλοπολιτικοί κι οι μεγαλοεπιχειρηματίες και εντελώς άλλο οι μεγαλοκακοποιοί; Στα ελληνικά το «Μαλίκ» είναι αναγραμματισμός του «Μάικλ». Ο Μαλίκ μου θυμίζει τον Μάικλ Κορλεόνε: έχουν την ίδια σιωπηλή δυναμη και επιβάλλονται επειδή ξέρουν να προβλέπουν και να καθοδηγούν τις εξελίξεις. Οπότε η προηγούμενη ερώτηση μπορεί να απαντηθεί με μια άλλη ερώτηση: Ποιός είναι ο αφελής, Κέι;

Αλλάζοντας οι θεσμοί αλλάζουν και οι ταινίες ειδών. Έτσι οι ταινίες φυλακής μπορούν πλέον να βγαίνουν από τη φυλακή εκμεταλλευόμενες τις άδειες των κρατουμένων. Ο Μαλίκ δικαιούται άδειες μισής ημέρας και θα δώσει στο «Carpe Diem» μια άλλη ξεχωριστή έννοια, προλαβαίνοντας σε ελάχιστες δωδεκάωρες άδειες να ολοκληρώσει ένα μικρό επιχειρηματικό αριστούργημα.

Είναι μερικές ταινίες που από τη στιγμή που τις βλέπεις καταλαβαίνεις ότι η σχέση σου μαζί τους θα διαρκέσει σε όλη τη ζωή σου. Ο «Προφήτης» του Ζακ Οντιάρ είναι μια από αυτές, κι όσο για τον ήρωά του, τον Μαλίκ Ελ Τζεμπενά είναι για μένα πιο αληθινός άνθρωπος από όλους όσους δω σήμερα στο μετρό ή στο δρόμο. Τον καταλαβαίνω, τον νιώθω, ξέρω γιατί έκανε ό,τι έκανε. Η ταινία πλησιάζει προς το τέλος της. Η εικόνα της συνδυάζεται με αυτόν τον υπέροχο ήχο: Οh, the shark has pretty teeth, dear

Αnd he shows them pearly white

Just a jacknife has Μacheath, dear

Αnd he keeps it out of sight.

Ο Μαλίκ είναι πια ελεύθερος να αφήσει τον μουλωχτό δρόμο των μαχαιριών ώστε να τον αντικαταστήσει σταδιακά με τη λεωφόρο καρχαριών. Μπορεί κι αυτός μια μέρα μετά από χρόνια να επιχειρήσει σαν τον Μάικλ Κορλεόνε να νομιμοποιήσει τις επιχειρήσεις του. Και τότε θα γίνει εξώφυλλο σε επιχειρηματικά περιοδικά. Θα έχει φτιάξει και τα δόντια του. Θα μας τα δείχνει στο εξώφυλλο χαμογελαστός.

(Kείμενο γραμμένο για το ελculture)