Whatever works

Υπάρχουν δυο λογιών αναμνήσεις σε σχέση με το σινεμά. Την πρώτη ας την ονομάσουμε αυτοτελή: η τάδε ταινία σού μένει στο μυαλό μόνο επειδή σου άρεσε ή δεν σου άρεσε. Υπάρχει όμως και η δεύτερη, η μη αυτοτελής. Πόσο εύκολα μπορείς να ξεχάσεις π.χ. το πρώτο έργο που είδες στον κινηματογράφο με τον άνθρωπό σου; Δεν βλέπουμε ταινίες εκτός τόπου και εκτός χρόνου, τις βλέπουμε ενόσω ζούμε, με αποτέλεσμα μια στις τόσες να συμπίπτουν με ξεχωριστές στιγμές της ζωής και να στιγματίζονται από αυτές ανεξίτηλα. Έτσι, το «Whatever Works» θα είναι για μένα πάντα συνδεδεμένο με την μέρα που γέννησαν ο Ιάκωβος κι η Άννα. Δεν είχα ξαναεπιλέξει ως τώρα αίθουσα με κριτήριο την απόστασή της από μαιευτήριο. Πρωτοείδα την κόρη τους αμέσως μετά την ταινία. Είναι κούκλα.

Το «Whatever Works» («Κι αν σου κάτσει;», σύμφωνα με την σχεδόν χυδαία ελληνική απόδοση του τίτλου, αφού άλλο η υπαρξιακή διάσταση της τύχης που διακηρύσσει ο πρωταγωνιστής κι άλλο η τζογαδόρικη διάσταση που διακηρύσσει η διαφήμιση του τζόκερ) είναι το τεσσαρακοστό έργο του Γούντι Άλεν, ο οποίος επί τέσσερις δεκαετίες γράφει και σκηνοθετεί περίπου μια ταινία το χρόνο. Αριθμοί και ρυθμοί που ζαλίζουν, όγκος έργου που προκαλεί δέος. Κι αν είναι να βγει εκτός προγράμματος, θα βγει για να το επισπεύσει: επειδή τα τελευταία χρόνια προτιμά να δουλεύει καλοκαίρια που τα παιδιά του έχουν διακοπές, όταν άκουσε ότι αυτό το καλοκαίρι μπορεί να είχαν απεργία οι ηθοποιοί, έβγαλε ένα παλιό σενάριο της δεκαετίας του 70 από τα συρτάρια του και τη γύρισε νωρίτερα. Κι έτσι προέκυψε το «Whatever Works». Ίσως ο βασικός λόγος για τον οποίο κατορθώνει να έχει τέτοια παραγωγή, είναι επειδή το κυριότερο τμήμα της δουλειάς το κάνει γράφοντας. Άπαξ και γραφτεί το σενάριο, όλα τα υπόλοιπα έρχονται σαν φυσική του συνέπεια. Άπαξ και γραφτεί μια ταινία του Γούντι Άλεν, διαβάζοντας το σενάριο πιθανότατα μπορείς να φανταστείς και την εικόνα της.

Στο «Whatever Works» σχεδόν όλοι οι ήρωες αλλάζουν και δη δραματικά, αλλά στην πραγματικότητα δεν σχεδιάστηκαν τόσο για να πείσουν για την αλήθειά τους, όσο για να υπηρετήσουν λαμπρές ατάκες, λαμπρές ιδέες και προαποφασισμένες αλλαγές. Αυτό όμως κάθε άλλο παρά σε ενοχλεί ως θεατή. Παρασύρεσαι στον ρυθμό των καταστάσεων που τις ρουφάς διάλογο το διάλογο, λέξη τη λέξη. Η απόλαυση που σου προξενεί η ταινία -όπως και μεγάλο μέρος του έργου του Άλεν- είναι πρωτίστως πνευματική. Σαν να κάνει πάρτι η ευφυϊα και να είναι καλεσμένο και το δικό σου πνεύμα (αν διάβαζε αυτή την πρόταση θα τη σχολίαζε με κάποιο αστείο -σωματικής πιθανότατα διάστασης- που θα μετέτρεπε μια βαρύγδουπη μεταφορά σε μια ακόμη πηγή ευφορίας).

Αν στο χαρτί τα λόγια του ήταν έξυπνα, όταν εκστομίζονται από τους ηθοποιούς αποκτούν μια δεύτερη, ακόμη καλύτερη ζωή. Οι λέξεις παύουν να είναι σενάριο και γίνονται σινεμά. Ο Λάρι Ντέιβιντ, έχοντας χτίσει μια περσόνα περίπου μισανθρώπου στο «Curb your Enthusiasm» ήταν η προφανής επιλογή για τον παρόμοιο πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο Εντ Μπέγκλεϊ Τζούνιορ είναι στη σκηνή του μπαρ απολαυστικός. Η Πατρίτσια Κλάρκσον, σε χτυπητή αντίθεση με τα όσα έγραφα την προηγούμενη φορά, είναι μια πενηντάρα που μοιάζει με πενηντάρα, και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η καριέρα της άρχισε να ανθίζει μαζί με τις φλέβες στο λαιμό της. Όσο μεγάλη ηθοποιός όμως κι αν είναι η Κλάρκσον, την παράσταση μάλλον κλέβει η Έβαν Ρέιτσελ Γουντ, που με κάποιο -ανεξήγητο μεν, απαράμιλλα κομψό δε- τρόπο κατορθώνει και υποδύεται τη χαζούλα με πρόσωπο που αστράφτει από εξυπνάδα.

Τι πρεσβεύει ο ήρωας στην αρχή της ταινίας; Πως κι ο Ιησούς καλά τα έλεγε κι ο Μαρξ καλά τα έλεγε κι η ιδέα της Δημοκρατίας πανέμορφη είναι, αλλά όλες αυτές οι σπουδαίες ιδέες βασίζονται στην εσφαλμένη προϋπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι κατά βάση σωστοί κι ότι αν τους δώσεις την ευκαιρία να κάνουν το καλό θα το κάνουν, ενώ στην πραγματικότητα είναι κοντόφθαλμα, άπληστα, δειλά και εγωϊστικά σκουλήκια. Γι' αυτό στη ζωή πρέπει να στοχεύουμε μόνο σε ό,τι μας κάνει καλό, σε όποια χαρά μπορούμε να ξεκλέψουμε. Αρκεί να μην πληγώνουμε τους άλλους. Τι πρεσβεύει στο τέλος της; Ο θεωρητικά μισάνθρωπος προσπαθεί να παραστήσει ακόμη τον μισάνθρωπο, ενώ διακηρύσσει τον δοτικότερο ύμνο στη ζωή, ακριβώς επειδή είναι σύντομη, τελειώνει κι ο τάφος μας περιμένει όλους. Φαίνεται παράδοξο αλλά δεν είναι. Από το «ό,τι σου κάνει καλό» του μηδενιστή ερημίτη, στο «ό,τι σου κάνει καλό» του ανθρώπου που συμμετέχει στη ζωή. Επειδή ακριβώς θα πεθάνεις, εκείνο που έχει σημασία είναι όση αγάπη προλάβεις να δώσεις και να πάρεις, όση ευτυχία προλάβεις να ξεκλέψεις ή να δώσεις, κάθε τι που σε οδηγεί στη χάρη, έστω και προσωρινά. Η αλλαγή του δεν έχει προέλθει τόσο από την πλοκή, όσο από την γνώμη του Άλεν πώς πιο κοντά στον άνθρωπο είναι ο θεωρητικά μισάνθρωπος παρά ο δογματικά ιδεολόγος.

(Κείμενο γραμμένο για το ελculture)