Kι αν είμαι ποπ, μην με φοβάσαι

Ο πρόσφατα μακαρίτης stand up κωμικός Τζωρτζ Κάρλιν είχε φτιάξει μια λίστα με «τους ανθρώπους που πρέπει να πεθάνουν». Πρώτοι - πρώτοι φιγουράριζαν εκείνοι που διαβάζουν βιβλία αυτοβοήθειας. «Γιατί να χρειάζονται τόσοι άνθρωποι βοήθεια;» αναρωτιόταν στις παραστάσεις του. «Η ζωή δεν είναι τόσο πολύπλοκη. Ξυπνάς, πας στη δουλειά, τρως δυο φορές, χέζεις μία, αυτό είναι. Πού είναι το φοβερό μυστήριο; Άσε που αν ψάχνεις να αυτοβοηθηθείς, κακώς ψάχνεις βιβλίο που έχει γράψει άλλος. Αυτό λέγεται βοήθεια, όχι αυτοβοήθεια». Τα λόγια του Τζωρτζ Κάρλιν τα πάει μερικά βήματα πιο πέρα ο Τάιλερ Ντέρντεν στο «Fight Club» (αμερικάνικη ταινία που δανείστηκε τον τίτλο της από ελληνική ραδιοφωνική εκπομπή): «Η αυτοβελτίωση είναι αυνανισμός. Η αυτοκαταστροφή είναι η απάντηση».
Στο πνεύμα του Κάρλιν κι ένας συμπατριώτης μας, την λέει πριν λίγα βράδια στην Μεγάλη Βρετανία στον Αλαίν Ντε Μποττόν. Η Μεγάλη Βρετανία είναι ξενοδοχείο και ο Ντε Μποττόν σαραντάρης φιλόσοφος - συγγραφέας, που παρουσιάζει σε μια αίθουσά της το ολοκαίνουριο βιβλίο του «Οι χαρές και τα δεινά της εργασίας». Η παρουσίαση έχει τελειώσει και είναι η ώρα των ερωτήσεων από το κοινό: «Κύριε Ντε Μποττόν, στα ελληνικά βιβλιοπωλεία δεν θα βρείτε ράφια αφιερωμένα στα βιβλία αυτοβοήθειας. Και ξέρετε γιατί; Επειδή είμαστε χώρα που λούζει ο ήλιος και όλα αυτά χρειάζονται μόνιμα συννεφιασμένους ουρανούς για να ευδοκιμήσουν ψυχικά». Ο Ντε Μποττόν θυμώνει και του απαντά πως ο Σωκράτης θα προσβαλλόταν από αυτό το σχόλιο. Ότι τα εγχειρίδια αυτοβελτίωσης αμερικάνικου τύπου είναι πράγματι σκουπίδια, αλλά αυτό που έκανε ο Σωκράτης κι αυτό που κάνει ο ίδιος μέσα από τα περισσότερα βιβλία του αποτελούν αυτοβελτίωση με την βαθύτερη δυνατή έννοια του όρου. Προσβαλλόταν δεν προσβαλλόταν ο Σωκράτης, άλλα δείχνει και η σύγχρονη πραγματικότητα, αφού πρόσφατα το «Έψιλον» είχε ένα ρεπορτάζ για τις σχολές αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας, αυτοβελτίωσης που ξεφυτρώνουν διαρκώς.
Όπως ο Ντε Μποττόν σνομπάρει το χαζοχαρούμενο self-help, κριτικοί και ειδήμονες υψώνουν το φρύδι σνομπάροντας τον ίδιο, καθώς η επιτυχία του είναι μεν αναμφισβήτητη, αλλά το στάτους του κυμαίνεται ανάμεσα σε εκείνους που τον θεωρούν κάλπικο και φιγουρατζή και σε εκείνους που υποκλίνονται στην εκθαμβωτική γραφή και πολυμάθεια του. Διόλου παράξενη αυτή η ριζική διάσταση απόψεων, αφού η μεγάλη επιτυχία στην εποχή της είναι πάντα ύποπτη. Μετά, όταν η εποχή περάσει, και μαζί της το ξάφνιασμα κι ο φθόνος των συγχρόνων, οι επόμενες αποφαίνονται για την αληθινή αξία κάποιου.

Ακόμη πιο ύποπτη όμως είναι η αυταρέσκεια της ακαδημαϊκής μούχλας κι η αποστροφή για την εκλαϊκευση. Ο Ντε Μποττόν γράφει ειρωνικά: «Υποθέτουμε όλοι ότι ένα βιβλίο είναι ιδιαίτερα έξυπνο από τη στιγμή που παύουμε να το καταλαβαίνουμε. Οι βαθιές ιδέες δεν μπορούν να εξηγηθούν στη γλώσσα των παιδιών». Το αντίθετο αποδεικνύει λοιπόν ο ίδιος, γεμίζοντας τις σελίδες του με γλώσσα απολαυστικά σαφή, συνδυασμένη με τις πιο απρόσμενες εικόνες. Γιατί άραγε οι βαθιές ιδέες να μην είναι δημοφιλείς; Προορίζονται από την φύση τους για λίγους εκλεκτούς; Μπορούν να γίνουν κατανοητές μόνο με πολύ κόπο και κάθε απλοποίηση τις εκχυδαϊζει; Και δεν είναι πιο χυδαίο να αδιαφορούμε εντελώς για αυτές; Επίσης, κάθε βιβλίο που παρουσιάζει ιδέες με τρόπο ελκυστικό, δεν μπορεί παρά να λειτουργεί και ως ερέθισμα - μονοπάτι για απευθείας ανάγνωση του άλφα ή του βήτα φιλοσόφου (έστω και για μικρό τμήμα των αναγνωστών).
Τα ονόματα του Σοπενάουερ και του Επίκουρου πέφτουν στο τραπέζι και θυμάμαι μερικούς μήνες πριν τον Ίρβιν Γιάλομ στο Μέγαρο Μουσικής. Συνειδητοποιώ πόσο μοιάζουν. Λιγότερο στο τι είναι στην πραγματικότητα ο καθένας (ο γραπτός κι ο προφορικός λόγος του Ντε Μποττόν σπινθηροβολούν, ενώ του Γιάλομ είναι πολύ πιο βαρείς) και πολύ περισσότερο στον τρόπο πρόσληψής τους στην Ελλάδα, αφού εκπροσωπούν την καθώς πρέπει εκδοχή της αυτοβοήθειας.
Το καλοκαίρι διάβασα το βιβλίο του Ντε Μποττόν «Πώς ο Προυστ μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου». Η ζωή μου δεν άλλαξε. Έγινε όμως συναρπαστική όσο το διαβάζα. Και για αυτό πήγα να τον άκουσω να μιλάει. Βέβαια, όταν τελειώνει κάτι που προσδοκούσες καιρό, αναρωτιέσαι: Ωραία, και τι έγινε τελικά; Κανένας καταποντισμός; Όλα μια ιδέα είναι. Απλώς μερικές είναι πολύ πιο συναρπαστικές από τις άλλες.

(Κείμενο γραμμένο για το «SMS» της «SportDay»)