Το τραγούδι του Σαντάμ

Δυο συνεχόμενα βράδια, Δευτέρα και Τρίτη, βρέθηκα σε εξέδρες. Τη Δευτέρα στον Βύρωνα είδα την συναυλία του Μικρούτσικου με βάση τον "Σταυρό του Νότου" και την Τρίτη στην Καλογρέζα είδα την ομάδα μου. Οι φανατικοί μελετητές και αποκρυπτογράφοι του ιστολογίου αυτού θα θυμούνται βέβαια –δεν ξεχνιούνται κι εύκολα άλλωστε- ότι κατά το παρελθόν έχω γράψει μνημειώδη post τόσο για τα τραγούδια αυτά, όσο και για την σημειολογία της ποδοσφαιρικής εξέδρας. Σήμερα θα συνεχίσουμε αυτήν την τόσο σαγηνευτική περιπέτεια της σκέψης, μιλώντας λίγο για τις τελευταίες ημέρες δόξας του Σαντάμ Χουσεϊν. Βρισκόμαστε στο 2003, λίγο πριν την εισβολή στο Ιράκ –συγγνώμη, την απελευθέρωση του Ιράκ- από τους Αμερικάνους και τις λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις. Η ιρακινή τηλεόραση προβάλλει προπαγανδιστικό υλικό, σε μια προσπάθεια να δείξει κατ’αρχήν στην ιρακινή και εν συνεχεία στην παγκόσμια κοινή γνώμη, ότι ο ιρακινός λαός λατρεύει τον αρχηγό του κι έχει ηθικόν α-κμαι-ό-τα-τον. Μας μεταφέρει λοιπόν σ’ έναν μικρό συναυλιακό χώρο, με σκηνή και μια κατάμεστη αμφιθεατρική εξέδρα, όπου παίζεται το γνωστό χιτ «Ηγέτη μας, ηγέτη μας δεν θα σ’ εγκαταλείψουμε». Όταν είδα στην τηλεόραση την εικόνα της εκτέλεσης αυτού του τραγουδιού συνειδητοποίησα ότι ταράχτηκα, ότι έπαθα ένα μικρό σοκ. Έβλεπα μια εικόνα ασυνήθιστη, μια εικόνα που με ξεβόλευε, μια εικόνα που δεν μπορούσα να την ταξινομήσω άμεσα. Η εικόνα αυτή μου έμεινε και την θυμάμαι ακόμα. Δεν ξέρω αν θυμάμαι ακόμα εικόνες του πολέμου που επακολούθησε λίγο αργότερα. Συνεπώς δεν ξέρω αν τελικά με σοκάρισαν οι εικόνες των σφαγών όσο η εικόνα του τραγουδιού. Οι κινηματογραφικές αναπαράστασεις τόσων και τόσων πολέμων μας έχουν εξοικειώσει με το θέαμα. Όταν ένα κανάλι δείχνει μια πολεμική ταινία και με μια ανεπαίσθητη κίνηση του δακτύλου σου πάνω στο τηλεκοντρόλ, η εικόνα της τηλεοπτικής συσκευής αυτόματα αλλάζει και δείχνει με τους ίδιους ακριβώς όρους, με τις ίδιες ακριβώς συνθήκες, πραγματικούς νεκρούς, τα όρια μεταξύ αληθινού και εικονικού, πραγματικότητας και αναπαράστασης είναι πλέον πολύ ρευστά στη συνείδηση του καθενός μας. Εξακολουθούμε να γνωρίζουμε τι είναι αληθινό και τι όχι, ωστόσο προσπερνάμε και αφομοιώνουμε τις εικόνες αυτές, χωρίς να έχουν μέσα μας την επίδραση που θα έπρεπε, καθώς η θεαματικότητα της βίας και του αίματος αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του τρέχοντος δυτικού πολιτισμού. Η εικόνα του τραγουδιού όμως διέφερε και ως εκ τούτου έμεινε.
Διέφερε στο εξής: η κουλτούρα της Μέσης Ανατολής μπολιασμένη με την κουλτούρα μιας προσωπολατρικής δικτατορίας παρουσίασαν ένα τραγούδι στο οποίο είχε καταργηθεί η θεμελιώδης στον δυτικό πολιτισμό αξία του θεάματος, σύμφωνα με την οποία ο καλλιτέχνης παρουσιάζει το θέαμα στο κοινό, στους θεατές. Ακόμη και στις συναυλίες που το κοινό έρχεται στο κέφι και τραγουδά, κάνει απλώς σεγόντο στον αστραφτερό τραγουδιστή που είναι στραμμένος προς αυτό. Στο τραγούδι του Σαντάμ δεν είχαμε συγκέντρωση σε ένα θέατρο ή σε ένα συναυλιακό χώρο, όπου συντελείται μια παράσταση την οποία θα παρακολουθήσει ο παθητικός θεατής. Στο τραγούδι του Σαντάμ η εξέδρα ήταν γεμάτη, αλλά ο κόσμος δεν την είχε γεμίσει για να παρακολουθήσει ένα θέαμα. Κανείς δεν ήταν στραμμένος προς αυτούς. Η εξέδρα ήταν ο συλλογικός καλλιτέχνης, η αντιπροσωπεία του Ιρακινού λαού που τραγουδούσε «Ηγέτη μας, ηγέτη μας, δεν θα σ’ εγκαταλείψουμε». Δεν επρόκειτο δε για τη συνήθη δυτική εξέδρα, όπου ο κάθε θεατής παρίσταται ως άτομο, φορά τα ρούχα του και παραμένει διαφορετικός από τους άλλους. Ακόμη και στις ποδοσφαιρικές εξέδρες δεν φορούν όλοι κασκώλ και χρώματα της ομάδας τους. Η ατομικότητα του θεατή του δυτικού πολιτισμού διασώζεται στο πολύχρωμο της εξέδρας του. Η ιρακινή εξέδρα αντίθετα ήταν χωρισμένη σε τμήματα, σε διαζώματα, με τρόπο τέτοιο, ώστε ιδωμένη εξ αποστάσεως δημιουργούσε ένα ψηφιδωτό. Σε ένα διάζωμα βεδουίνοι, σε άλλο διάζωμα γυναίκες με κίτρινα ρούχα, σε άλλο στρατιωτικοί, σε άλλο γραβατωμένοι αξιωματούχοι. Κάθε διάζωμα έλεγε το δικό του κουπλέ και μετά όλοι μαζί, όλες οι κάστες, οι φυλές, τα στρώματα της ιρακινής κοινωνίας υμνούσαν τον ηγέτη τους. Έτσι στην εξέδρα αυτή δεν είσαι ο Χασάν ή η Νισρίν, αλλά ο εκπρόσωπος μιας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας. Μπροστά - μπροστά, όρθιοι, αλλά με πλάτη πάντα προς την εξέδρα, τμήμα αυτής, οι αρχιτραγουδιστές, ο ένας με στρατιωτική στολή, ο άλλος με κουστούμι. Από το θέαμα, από την παράσταση με τον καλλιτέχνη – σταρ που η ατομικότητά του λάμπει και επιβάλλεται προς την εξέδρα των θεατών που παρακολουθούν παθητικά, αλλά παραμένουν άτομα, από τον Μικρούτσικο και τον Κονσεϊσάο επί σκηνής κι εμένα στην εξέδρα να τους παρακολουθώ, να τους θαυμάζω, να τους χειροκροτώ και να τους αποθεώνω, στο συλλογικό ύμνο προς τον ηγέτη - σταρ που η ατομικότητά του, δια της βίας και της πλύσης εγκεφάλου, λάμπει και επιβάλλεται προς την εξέδρα των ιρακινών πολιτών που τραγουδούν ενεργητικά, αλλά αποπροσωποποιημένα, ως οργανικά μέλη μιας κοινωνικής ομάδας.