Βγάζοντας τις γλωσσικές τσίμπλες

Από τις σπάνιες φορές που μια δήλωση μπορεί να είναι τόσο απόλυτα ειλικρινής: το καλύτερο βιβλίο εκλαϊκευμένης γλωσσολογίας που άνοιξα να διαβάσω ποτέ.

Για να τελειώνουμε με τα ειλικρινή καλαμπούρια, ναι, εγώ μεν μπορεί και να μην το έπαιρνα ποτέ αν ο συγγραφέας δεν ήταν φίλος μου, αλλά το γεγονός ότι ήδη, στους ελάχιστους μήνες κυκλοφορίας του, πουλάει, τηρουμένων των αναλογιών, πολύ, δείχνει δυο πράγματα: αφενός πως το ενδιαφέρον για το θέμα γλώσσα είναι πολύ ζωηρό και αφετέρου πως το ίδιο το βιβλίο, με την έλλειψη σοβαροφάνειας, την καθαρότητα και την εξαιρετική πρόζα στην οποία είναι γραμμένο, αποτελεί έναν ανάγνωσμα, το οποίο είναι απολαυστικό και διαφωτιστικό μαζί. 

Αντιγράφω ένα κομμάτι από την εισήγηση του Πάνου Οικονόμου:

- Ως προς το απολαυστικό σκέλος:

«Καταρχάς, το βιβλίο του Φοίβου Παναγιωτίδη απαντά στα πιο καίρια γλωσσολογικά ερωτήματα που βασανίζουν διαχρονικά όλους μας:

• Γιατί η γουόλμπιρι των Αβορίγινων της Αυστραλίας είναι ίσως η πιο σημαντική γλώσσα για την επιστήμη της γλωσσολογίας;
• Γιατί το πρώτο πράγμα που μαθαίνουμε είναι το τελευταίο που κατανοούμε;
• Γιατί πρέπει να παντρευόμαστε ετερόγλωσσους φυσικούς ομιλητές για το καλό των παιδιών μας;
• Είναι οι γλωσσολόγοι λάτρεις της αναρχίας;
• Γιατί δίνουμε τόση σημασία στα τούβλα και ξεχνάμε το σχέδιο;
• Ποια σχέση έχει ο Δαρβίνος με τη γλώσσα;
• Είναι η γλώσσα ζωντανός οργανισμός; Ένα ιδιότυπο φυτό ή ζώο;
• Πότε γεννιούνται οι γλώσσες, τι γράφει η ληξιαρχική πράξη τους και πότε πεθαίνουν;
• Υπάρχουν δανεικά κι αγύριστα;
• Τι συμβαίνει όταν μια γλώσσα αποκτά στρατό και στόλο;
• Ποια θα ήταν η «επίσημη γλώσσα» αν η επανάσταση ξεκινούσε από την Τραπεζούντα;
• Γιατί δεν ερωτευόμαστε υπό τους ήχους μιας σλοβακικής μπαλάντας;
• Πότε τα ρώσικα ακούγονται πιο γλυκά στα αυτιά μας;
• Στο μέλλον θα μιλάμε όλοι μόνο αγγλικά;
• Τι θα συνέβαινε αν οι σλαβομακεδόνες δεν ήταν απλοί άνθρωποι, ως επί το πλείστον αγροτοποιμένες, που επικοινωνούσαν κυρίως προφορικά στη γλωσσική τους ποικιλία;
• Θα φωτογραφιζόμασταν μπροστά σε δίγλωσσες πινακίδες στην Κομοτηνή με την ίδια χαρά όπως στην ωραία Βαρκελώνη;
• Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να μας υποτάξει ένα δυστοπικό οργουελικό καθεστώς περιορίζοντάς μας τις λέξεις;
• Ποιος είναι ο Christopher και τι μας μαθαίνει;
• Γιατί δεν είναι η γλώσσα απολύτως λογική;
• Στις πόσες λέξεις ορίζεται το θεμιτό όριο για να μη χαρακτηριστούμε λεξιπένητες;
• Γιατί είναι πολύτιμο να υποπίπτουμε σε όσα ευρέως θεωρούνται γλωσσικά λάθη;
• Γιατί η γλωσσολογία υπερασπίζεται την ποιητική του Καβάφη καλύτερα από τους φιλολόγους;
• Ποιο είναι το πιο τέλειο αλφάβητο του κόσμου;
• Γιατί οι γλωσσαμύντορες έχουν όλοι την ίδια μούρη;
• Ποια αξία έχει η ερώτηση «Ποιος θα πλύνει τα πιάτα;»;
• Γιατί τελικά διδάσκονται αρχαία τα παιδιά μας;
• Πόσος Θουκυδίδης χρειάζεται για διαβάσουμε Παπαδιαμάντη από το πρωτότυπο;
• Γιατί η μητέρα του Φοίβου κατανοεί τον Βέλτσο καλύτερα από τον ίδιο;
• Πόσα κλισέ χωνεύουμε καθημερινά;
• Γιατί όλοι οι ευφημισμοί δεν είναι ιδεολογικά αθώοι;
• Πώς το ηγεμονικό κίνημα της πολιτικής ορθότητας νικήθηκε από τις αντωνυμίες;
• Πόσο προδότες είναι οι μεταφραστές;»

- Και ως προς το διαφωτιστικό:

«Επίσης, συγκρούεται με γλωσσικούς μύθους και ανατρέπει καθιερωμένες βεβαιότητες. Ενδεικτικά, αναφέρω κάποια ενδιαφέροντα πορίσματα:

• Η γλώσσα είναι στη φύση μας, δεν ταυτίζεται με την επικοινωνία και τη γραφή, προϋπάρχει της γραφής και εξελίσσεται διαρκώς παρά την κινδυνολογία για παραχάραξη.
• Η γλωσσική κατάκτηση δεν είναι μια κλασική μάθηση.
• Οι γλώσσες δεν υφίστανται αυθύπαρκτα, ανεξάρτητα από τους ομιλητές τους.
• Δεν πρέπει να συγχέουμε το ύφος με τη γλώσσα.
• Η γλωσσική αλλαγή δε συνιστά φθορά αλλά προσαρμογή σε νέα επικοινωνιακά δεδομένα.
• Δεν υπάρχουν παλιές και νέες γλώσσες αλλά γλωσσικές παραδόσεις.
• Οι γλωσσικές αλλαγές δε γίνονται ντετερμινιστικά.
• Δεν υπάρχει μεγαλειώδης γλώσσα: η πολιτισμική αξία της γλώσσας καθορίζεται από τα κείμενα που έχουν γραφτεί σε αυτήν όχι από αυτήν καθεαυτήν.
• Τα δάνεια είναι μια πανάρχαια, διαχρονική, δημιουργική διαδικασία.
• Το τι θεωρούμε γλώσσα και διάλεκτο προσδιορίζεται από γεωπολιτικές παραμέτρους, την ιστορική δυναμική, τις κοινωνικές τάσεις.
• Δεν υπάρχουν «μουσικές και βαριές γλώσσες».
• Η επικράτηση μιας lingua franca δεν έχει σχέση με ενδογλωσσικούς παράγοντες.
• Είναι υπερβολική η κινδυνολογία για λεξιπενία, αλλοίωση, τη γλώσσα των νέων, το φόβο του νεολογισμού.
• Ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα βασικό είναι και η κατοχύρωση γλωσσικών δικαιωμάτων, γιατί η αφοσίωση σε έναν τόπο περνά από την αποδοχή της γλώσσας του κάθε πολίτη.
• Η γλωσσική ικανότητα είναι ανεξάρτητη από τη γενική νοημοσύνη.
• Δεν υπάρχουν λογικές γλώσσες και γλώσσες με πιο αυστηρή σύνταξη.
• Τα λάθη είναι σφάλματα γλωσσικής πραγμάτωσης». 

Διαβάζοντάς το, αρχίζεις να σκέφτεσαι αλλιώς ως προς τα τί και τα πώς της γλώσσας.

 Υπάρχει κάτι φρέσκο στο βασίλειο της γλωσσομαρκίας.

(Ουφ. Δεν το 'χω το να επαινώ. Μου πάει περισσότερο να μιζεριάζω και να ειρωνεύομαι)