Ο Πολωνός Καψής

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδας φιλοξένησε μέσα στον Δεκέμβρη μια μεγάλη και πολύ ενδιαφέρουσα αναδρομική έκθεση στο έργο του Αντρέι Βάιντα. Στον βραβευμένο με Χρυσό Φοίνικα «Άνθρωπο από Σίδερο», ταινία του 1981 που μπόρεσε να γυριστεί λίγο πριν το πραξικόπημα Γιαρουζέλσκι, ο Βάιντα καταγράφει την μεγάλη απεργία που είχε κηρυχθεί με επίκεντρο τα ναυπηγεία του Γκντανσκ και τα γεγονότα που οδήγησαν στην αναγνώριση της «Αλληλεγγύης» τον Αύγουστο του 1980. 
Ένας δημοσιογράφος της κρατικής ραδιοφωνίας, που στα νιάτα του είχε παρρησία και τολμούσε να συγκρούεται, έχει μεταλλαχθεί σε αλκοολικό καθεστωτικό προπαγανδιστή. Σε μια σύντομη σκηνή στην αρχή της ταινίας, προετοιμάζεται για την εκπομπή του, όπου εκπρόσωποι γυναικείων οργανώσεων περιγράφουν πόσο μεγάλα προβλήματα δημιουργούν στη καθημερινότητά τους οι απεργίες. Για την ακρίβεια, όταν πάνε να τις πουν απεργίες, τις διορθώνει: «αυθαίρετη διακοπή της εργασίας» είναι ο πιο δόκιμος όρος. Μια γυναίκα περιγράφει πως «δεν μπορεί να καταλάβει» τους εργαζόμενους στα δημοτικά Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, πως εξαιτίας τους αναγκάζεται τώρα να περπατάει 20 χιλιόμετρα για να πάει στη δουλειά της. Μια άλλη πως όσα τα πλοία είναι δεμένα στα λιμάνια οι μπανάνες σαπίζουν· κι οι βιταμίνες τους είναι τόσο απαραίτητες για τα παιδιά. 
Στο νου έρχεται αυτόματα ο Μανώλης Καψής, ο άνθρωπος που βάλθηκε να εξολοθρεύσει με τον πύρινο τηλεοπτικό του λόγο μία - μία τις «συντεχνίες» που απεργούν, στο όνομα πάντα της υπεράσπισης όλης της υπόλοιπης κοινωνίας, αφαιρουμένου του εκάστοτε συντεχνιακού της σκέλους. Από τον υπαρκτό σοσιαλισμό των αρχών της δεκαετίας του 1980 ως τον μνημονιακό καπιταλισμό των αρχών της δεκαετίας του 2010 κάποιες σταθερές παραμένουν αμετάβλητες. Κι ίσως ανεξάρτητα από τα επιμέρους ποιοτικά χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τα πολιτεύματα, υπάρχει στην καρδιά του κάθε πολιτεύματος και κάτι αδιαφοροποίητο: το σύστημα εξουσίας αυτονομείται από τις διακηρύξεις που το νομιμοποιούν, ενοχλείται από ό,τι δεν συμμορφώνεται προς τις υποδείξεις του και το συκοφαντεί με κάθε τρόπο.
Στην ταινία ο δημοσιογράφος στέλνεται από τη Βαρσοβία στο Γκντανσκ για να λειτουργήσει ως πληροφοριοδότης. Σταδιακά θα αρχίζει να αλλάζει μυαλά και θα κάνει την μικρή του προσωπική εξέγερση. Είναι όμως αργά: τον κοιτούν ήδη με περιφρόνηση. Κι ίσως το βλέμμα της περιφρόνησης είναι το αντίτιμο της οσφυοκαμψίας, το ελάχιστο αντίτιμο που πληρώνεις όταν μετατρέπεσαι σε καθεστωτικό παπαγάλο.

---

Το κείμενο είχε γραφτεί για τη στήλη «Ανακόλουθα» του τρέχοντος τεύχους του Unfollow. Το αναρτώ επειδή αποκτά μια επικαιρότητα, διευκρινίζοντας πως προφανώς δεν υπαινίσσεται ότι οι απεργίες δεν έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και πως πρόκειται για επικοινωνιακό τέχνασμα. Προφανώς οι απεργίες προξενούν υπαρκτά προβλήματα. Προφανώς ας πούμε οι απεργίες στα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι κάτι εξαιρετικά επώδυνο. 
Κι ακόμη πιο προφανώς το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο τοποθετείται απέναντι στα πράγματα συνολικά και με το μυαλό στην μεγάλη εικόνα. Διόλου απίθανο λοιπόν, το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, όπως ψήφισε τον Ιούνιο αυτό που ψήφισε δίνοντας το πρώτο λαϊκό πρασινό φως στην μνημονιακή μεταρρύθμιση της ελληνικής κοινωνίας, να συνεχίσει να το δίνει, με μεγαλύτερο πάθος αυτή τη φορά και με μεγαλύτερη ένταση, στρεφόμενο κατά κάθε βολεμένης συντεχνίας που το βασανίζει, στην επιδίωξή της να εξαθλιωθεί με βραδύτερους ρυθμούς από ό,τι το ίδιο.