Aπ' την Ουτόγια στην Ορόρα

 Ι) Τhat innocent and hopeful place

Μετά τη σφαγή της 20ης Ιουλίου στην Ορόρα του Κολοράντο, όπου ένας ένοπλος μασκοφόρος μπήκε στην πρεμίέρα του “Τhe Dark Knight Rises” και άρχισε να πυροβολεί, σκοτώνοντας τελικά 12 θεατές και τραυματίζοντας άλλους 58, ο Κρίστοφερ Νόλαν δήλωσε: «Πιστεύω ότι οι ταινίες είναι μια από τις κορυφαίες μορφές της Αμερικάνικης τέχνης και ότι η κοινή εμπειρία του να βλέπουμε μια ταινία να ξεδιπλώνεται στην οθόνη είναι ένας σημαντικός και ευχάριστος τρόπος να περνάς την ώρα σου. Οι κινηματογραφικές αίθουσες είναι το σπίτι μου και η σκέψη πως κάποιος θα παραβίαζε, με έναν τόσο ανυπόφορα άγριο τρόπο, αυτό το αθώο και γεμάτο ελπίδα μέρος, με ισοπεδώνει».

Μέχρι πριν λίγα χρόνια θα προσυπέγραφα με τα χίλια αυτήν, ή κάθε παρόμοια δήλωση. Ωστόσο πλέον αμφιβάλλω για το πόσο σκέτα «αθώο» και πόσο σκέτα «γεμάτο ελπίδα μέρος» είναι οι αίθουσες που προβάλλουν αυτό το είδος του αμερικάνικου κινηματογράφου. Είδος το οποίο, για να μην παρεξηγούμαι, εξακολουθώ να αγαπώ, όχι στη συνήθη μπλοκμπάστερ εκδοχή του, αλλά στην ποιοτική, την αλα Νόλαν, εκδοχή του, όπως κατ' εξοχήν αυτή εκπροσωπείται από την τριλογία του Σκοτεινού Ιππότη. Φυσικά και δεν θέλω να πω ότι κάποιος αρχίζει να σκοτώνει επειδή απλώς κατάναλωσε στη ζωή του πάρα πολλές ταινίες με σκοτωμούς και εκρήξεις. Θέλω όμως να πω πως τελικά και αυτού του είδους το σινεμά αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι του παζλ της αμερικάνικης κουλτούρας, η οποία παράγει τις τελευταίες δεκαετίες κατά συρροή μοναχικούς λαλημένους δολοφόνους, που ζώνονται μια ωραία μέρα μερικά όπλα και εκτελούν όποιον βρουν μπροστά τους. Aυτό φυσικά δεν αναιρεί σε καμία περίπτωση πως το κύριο πολιτικό ζήτημα είναι η οπλοκατοχή. Η οπλοκατοχή κάνει την τεράστια διαφορά, αλλά το να αποκλείουμε εντελώς από τη συζήτηση το πόσο αυτή η εξοικείωση με τη βία ως θέαμα μπορεί να έχει και τέτοιου είδους παρενέργειες, μου φαίνεται λάθος. 

20 Ιουλίου του 2012 η σφαγή στην Ορόρα, 22 Ιουλίου του 2011 η σφαγή στην Ουτόγια της Νορβηγίας από τον Μπρέιβικ. Στην Ευρώπη ένας άνθρωπος σκοτώνει με πολιτικά κίνητρα, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εξακολουθούν να σκοτώνουν πιο τυφλά, σκοτώνουν παριστάνοντας κινηματογραφικούς κακούς. Τι είναι εφιαλτικότερο να είσαι; Ρατσιστής με απεχθή ατζέντα ή ο Τζόκερ; Ο μιμητισμός, η αλλοτρίωση, η μοναχικότητα, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία στις μαζικές δολοφονίες στις ΗΠΑ, που αν έχουν κάτι πολιτικό είναι ακριβώς η μη διατύπωση πολιτικών θέσεων: η ατζέντα των δολοφόνων είναι ατομική. Παίρνω τα όπλα μου και δολοφονώ. Βάφω και τα μαλλιά μου σαν τον Τζόκερ. Ίσως στις ΗΠΑ η πολιτική στο επίπεδο που την αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι είναι διαχείριση, κάτι που δεν αφορά πάντως ριζικές αλλαγές στη ζωή τους, αφού το σύστημα είναι ένα και αναμφισβήτητο. Ίσως στις ΗΠΑ η εικονικότητα είναι μια βασική πολιτική τους πραγματικότητα. Ίσως λοιπόν η αίθουσα ενός κινηματογράφου να μην παραβιάζεται και τόσο βάναυσα από έναν αληθινό ένοπλο μασκοφόρο. Αυτό που οι θεατές θα έβλεπαν στην οθόνη δεν διαφέρει τόσο από αυτό που τους έτυχε στην αίθουσα. Βέβαια ο Μπάτμαν δεν σκοτώνει. Αλλά για αυτό υπάρχει και ο Τζόκερ.

ΙΙ) Στους καιρούς του 99% 

 

Η Αν Χάθαγουέι ενώ χορεύει με τον Κρίστιαν Μπέιλ του ψιθυρίζει στο αυτί: «Η καταιγίδα έρχεται, κύριε Γουέιν. Εσύ και οι φίλοι σου προετοιμαστείτε για αυτό που έρχεται, γιατί όταν ξεσπάσει θα αναρωτιέστε πώς είχατε πιστέψει ως τώρα, ότι θα έχετε τη δυνατότητα να ζείτε τόσο πολυτελώς, αφήνοντας τόσα λίγα για όλους εμάς τους υπόλοιπους». Οι αδελφοί Νόλαν άρχισαν να σχεδιάζουν την ταινία πριν το κίνημα Οccupy, πριν καν κι από το κραχ του 2008. Η «Ιστορία Δύο Πόλεων» υπήρξε σημαντική πηγή αναφοράς για την ταινία. Σε ένα από τα πολλά φινάλε της -αλλά όχι στο τελευταίο- ο Γκάρι Όλντμαν διαβάζει ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ντίκενς: «Βλέπω μια όμορφη πόλη με σπουδαίους ανθρώπους να βγαίνουν από αυτήν την άβυσσο. Βλέπω τους ανθρώπους για τις οποίους έδωσα τη ζωή μου, να ζουν ειρηνικά, ωφέλιμα, να ευημερούν και να είναι ευτυχισμένοι». Η Γαλλική επανάσταση και η περίοδος της τρομοκρατίας δίνουν τη θέση τους στο χάος που επικρατεί στη Γκόθαμ (που είναι φτυστή η Νέα Υόρκη). Το χρηματιστήριο καταλαμβάνεται κυριολεκτικά, μόνο που αυτό συμβαίνει από τον κακό της ταινίας. Ο Μπέιν μιλάει στο όνομα των καταπιεσμένων και του απλού λαού. Απελευθερώνει τους φυλακισμένους, κλείνει τους αστυνομικούς στους υπονόμους. Λέει ότι ένας από εσάς, ένας απλός πολίτης θα πυροδοτήσει τη πυρηνική βόμβα. Παρωδίες δικαστηρίων που καταδικάζουν χωρίς καν συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς καθόλου διαδικασίες, απλώς σου λένε να επιλέξεις την ποινή σου. Δεν είμαι όμως καθόλου σίγουρος πόσο βάσιμες είναι οι ενστάσεις πως ο Νόλαν θέλει να ενστερνιστεί τις κατηγορίες του Tea Party εναντίον του κινήματος Occupy. Γνώμη μου δηλαδή είναι πως αν έχει κάποια πολιτική αξία η ταινία δεν είναι στο πώς αναπτύσσει την ιδέα της κατάληψης της Γκόθαμ από τον Μπέιν και τους άντρες του. Ο Νόλαν δεν είχε την πρόθεση να μετατρέψει την τριλογία του σε πολιτική αλληγορία. Για μένα περισσότερο σημασία από την ανάπτυξη της ιδέας, έχει ακριβώς ότι τίθεται το θέμα της Αμερικής του 99% εναντίον αυτής του 1%. Για μένα δηλαδή το σημαντικό είναι το μήνυμα που υπάρχει στον αληθινό αέρα και αποτυπώνεται στον κινηματογραφικό, ένα μήνυμα που αρχίζουμε να συναντάμε με αρκετή πια συχνότητα σε μέινστριμ ταινίες.

ΙΙΙ) Το γερασμένο πρόσωπο

Αν θέλει πάντως κανείς να μιλήσει για την ταινία ως σινεμά, δεν μπορεί παρά να πει ότι είναι σπουδαίο σινεμά και πως ο Νόλαν είναι ένας από τους πιο συναρπαστικούς σκηνοθέτες της εποχής μας, ένας συναρπαστικός αφηγητής κινηματογραφικών ιστοριών. Όντας τόσο ενεργά ανεμεμειγμένος στα σενάρια των ταινιών του, φτιάχνει πολύπλοκες ιστορίες και τις σκηνοθετεί εξίσου πολύπλοκα, εξίσου πυκνά. Η τριλογία του σκοτεινού του ιππότη σημαδεύει ανεξίτηλα τις ταινίες υπερηρώων, κάνοντας τις υπόλοιπες να μοιάζουν παιδιάστικες. Ίσως η ταινία που κλείνει την τριλογία να υστερεί λίγο σε σύγκριση από τη δεύτερη, όπως και ο Μπέιν από τον Τζόκερ, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι ξεχωριστή ταινία, όπως κι ο Μπέιν σπουδαίος κακός. Το Dark Knight Rises δεν είναι μια ταινία για να συγκινηθείς, αλλά στη μοναδική ίσως σκηνή της που σε καλεί να συγκινηθείς, συγκινείσαι απροσδόκητα: όταν ο Άλφρεντ του Μάικλ Κέιν παρακαλεί τον κύριό του να μη σκοτωθεί και του λέει ότι απέτυχε να τον προστατέψει όπως θα ήθελε, δεν ξέρεις αν συγκινείσαι περισσότερο από την ερμηνεία του Μάικλ Κέιν ή από το πώς αυτή καταγράφεται στο καταγερασμένο πρόσωπό του.

(Κείμενο γραμμένο για το ελculture)