Βαλς με την Χαμάς

To «Βαλς με τον Μπασίρ» όσο αβαντάρεται -τραγικά κι ειρωνικά μαζί- από την επικαιρότητα της Γάζας, άλλο τόσο αδικείται, γιατί είναι μια ταινία που θα μπορούσε να αφορά οποιονδήποτε άλλο πόλεμο και τελικά αφορά οποιονδήποτε άλλο πόλεμο.

Το να βλέπεις όμως στην Ελλάδα το «Βαλς με τον Μπασίρ» και να φρίττεις και κινηματογραφικά με τα εγκλήματα των Ισραηλινών για να συμπληρώσεις την τηλεοπτική και έντυπη σου φρίκη, δεν απέχει ιδιαίτερα από το να είσαι στις ΗΠΑ και να προασπίζεσαι το νόμιμο δικαίωμα του Ισραήλ στην άμυνά του κατά των τρομοκρατών: και στις δύο περιπτώσεις συγχρονίζεσαι με το ρεύμα και την τρόπο τινά επίσημη ιδεολογία. Αυτό δεν σημαίνει πώς όλα είναι σχετικά, το δίκαιο είναι σχετικό, η αλήθεια είναι σχετική· αλλά σημαίνει πώς αν υποθέσουμε πώς υπάρχει μια αντικειμενική αλήθεια αυτό λίγο σε αφορά, αφού αν είσαι στην Ελλάδα άλλο επικρατεί ως αντικειμενική αλήθεια κι αν είσαι στις ΗΠΑ άλλο. Πόσο μάλλον αν είσαι όσο πιο άμεσα ενδιαφερόμενος γίνεται, πόσο μάλλον αν είσαι Ισραηλινός ή Παλαιστίνιος, όπου εκεί πια η αντικειμενική αλήθεια είναι η εθνική αλήθεια και πρέπει να είσαι ξεχωριστή πάστα ανθρώπου για να ξεφύγεις από την εθνική αλήθεια προσπαθώντας να εντοπίσεις την «αντικειμενική».

Τέτοια ξεχωριστή πάστα είναι ο Άρι Φόλμαν, στην περίπτωση του οποίου η «αντικειμενική» αλήθεια αναμιγνύεται όχι μόνο με την εθνική αλλά και με την προσωπική του, με την προσωπική αλήθεια που το μυαλό του την κρύβει υπό την μορφή μπλοκαρίσματος της μνήμης κι εκείνος πασχίζει να την ξεμπλοκάρει, να θυμηθεί, να μετατρέψει την απωθημένη ενοχή σε επανεγγεγραμμένη και ομολογημένη ενοχή, ενοχή προσωπική κι εθνική μαζί.

Κι επειδή είναι ξεχωριστή πάστα όχι μόνο ηθικά αλλά και καλλιτεχνικά, φτιάχνει μια ταινία που εκτός από πολέμους κι ενοχές μιλά και για τον τρόπο που παίρνει στρατηγικές αποφάσεις η μνήμη όλων μας, για το πόσο απατηλά και προστατευτικά λειτουργεί κι αναπτύσσεται, για το πόσο σχετική τελικά είναι, σχετικότερη κι απ' την αλήθεια. Φτιάχνει επίσης μια ταινία στην οποία χωράνε και αναπνέουν ιστορίες για φαλάφελ που σε κάνουν πλούσιο, για πατσουλί αρώματα που σε κρατούν ζωντανό, για δέκα έξι φονευθέντες σκύλους, για τον πόλεμο ως αποστασιοποιημένη και εικαστικά παντοδύναμη εμπειρία όσο τον φωτογραφίζεις με την κάμερά σου, μέχρι που αυτή σπάει και μαζί της η συναισθηματική σου αποσύνδεση με τις σφαγές, καθώς αναγκάζεσαι να κοιτάξεις γύρω σου με το γυμνό σου βλέμμα.

Κι όλα αυτά μόνο σε επίπεδο περιεχομένου. Γιατί σε επίπεδο φόρμας η ανάμιξη των ειδών είναι ξανά αποτελεσματικότατη, αφού όσο τα είδη του σινεμά κουράζονται το σινεμά θα βρίσκει τρόπους να ξεπερνά την κούρασή τους.
Αλλά το πρόβλημα δεν ήταν ποτέ στην Τέχνη των ανθρώπων και στον τρόπο που βρίσκουν οι άνθρωποι για να ξεπερνούν τα αδιέξοδά της, το πρόβλημα ήταν πάντα στην Πραγματικότητα των ανθρώπων και στον τρόπο που βρίσκουν οι άνθρωποι και οι εξουσίες τους για να επανέρχονται συνεχώς στα ίδια αδιέξοδα.
Ίσως τις μελλοντικές Γάζες τις αποτρέψουν τα «Βαλς με τον Μπασίρ», ίσως πάλι όχι, ίσως αυτό είναι ουτοπία, ίσως η Τέχνη δεν έχει τη δύναμη να αποτρέπει Γάζες, αλλά μόνο να μας προσφέρει ένα εφάμιλλο Βαλς λίγες δεκαετίες αργότερα.
Όπως και να ΄χει, εκείνο που έχει αξία είναι να μην κοιτάμε μόνο των άλλων τη Σατίλα, αλλά να έχουμε τη δύναμη να επαναφέρουμε από τη λήθη και να κατονομάζουμε και τη δική μας τη σκατίλα.