Τα δώδεκα επόμενα πρωινά

«Ένα βράδυ, ο Τζέικομπ Χόουντς, φοιτητής στο πανεπιστήμιο, βγήκε με μία κοπέλα που του άρεσε. Την επομένη την αναζήτησε στις αίθουσες και τους διαδρόμους του πανεπιστημίου αλλά δεν μπόρεσε να τη βρει. «Δεν την ξαναείδα ποτέ. Σίγουρα πέρασε από δίπλα μου πολλές φορές αλλά εγώ δεν κατάφερα να την αναγνωρίσω. Κι αυτή απλά νόμιζε ότι δεν της μιλούσα».

Ο Χόουντς δεν μπορούσε να θυμηθεί το πρόσωπό της - ούτε κανενός φίλου του - γιατί πάσχει από μία εγκεφαλική διαταραχή που ονομάζεται προσωπαγνωσία. Ακόμα και την Αντζελίνα Ζολί να έβλεπε δίπλα του δεν θα την αναγνώριζε. Και δεν είναι ο μόνος. Η πάθηση είναι πολύ συνηθισμένη και, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, κανένας ασθενής δεν ξέρει ότι έχει πρόβλημα.
Οι έρευνες για την προσωπαγνωσία, ή τύφλωση προσώπου, γίνονται συχνότερα τα τελευταία χρόνια, και δεν έχουν στόχο μόνο να βρουν γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν γνωστά τους πρόσωπα. Μπορεί να δώσουν απάντηση στο πώς οι υπόλοιποι αναπτύσσουν την ικανότητα της αναγνώρισης. Το ερώτημα έχει εξελιχθεί σε επιστημονική διαμάχη. Έχει ο εγκέφαλος μία ξεχωριστή περιοχή («δομικά ανεξάρτητα στοιχεία» τα ονομάζουν οι ειδικοί) αφιερωμένη σε αυτό τον σκοπό ή τα πρόσωπα αναγνωρίζονται από την ίδια περιοχή που αναγνωρίζει όλα τα αντικείμενα; Κι αυτό οδηγεί σε ένα μεγαλύτερο ερώτημα για τη διαχείριση της πληροφορίας από τον εγκέφαλο. Είναι όπως ένας ελβετικός σουγιάς με ξεχωριστά εργαλεία για κάθε δουλειά ή είναι ένας επεξεργαστής πληροφοριών γενικής χρήσης;

Σύμφωνα με δημοσίευμα στο «New Scientist», η προσωπαγνωσία διαγνώστηκε για πρώτη φορά το 1947 όταν ένας Γερμανός νευρολόγος, ο Γιόακιμ Μπόνταμερ, διαπίστωσε την αδυναμία ενός 24χρονου άντρα να αναγνωρίσει τους φίλους του και την οικογένειά του, ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό στον καθρέφτη, έπειτα από ένα τραύμα από σφαίρα στο κεφάλι. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, είχαν βρεθεί μόνο μερικές δεκάδες περιπτώσεις, όλες έπειτα από τραύμα στον εγκέφαλο και η διαταραχή χαρακτηριζόταν ως πολύ σπάνια. Πρόσφατα όμως, οι ερευνητές ανακάλυψαν μία δεύτερη μορφή τύφλωσης προσώπου, την οποία ονόμασαν «αναπτυσσόμενη προσωπαγνωσία», η οποία είναι εκ γενετής ή δημιουργείται πολύ νωρίς στη ζωή του ασθενούς.
Η αναπτυσσόμενη προσωπαγνωσία είναι πολύ διαδεδομένη. Τον Μάιο, μία ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και το University College του Λονδίνου ανακοίνωσε τα αποτελέσματα μιας ιντερνετικής έρευνας στην οποία συμμετείχαν 1.600 άτομα. Το 2% των ανθρώπων έπασχαν από κάποιο βαθμό τύφλωσης προσώπου (το 2,5% του γενικού πληθυσμού πάσχει από αχρωματοψία και το 5% από δυσλεξία). Τον Αύγουστο, η Μαρτίνα Γκρούτερ και οι συνεργάτες της στο Ινστιτούτο Ανθρώπινης Γενετικής του Μούνστερ στη Γερμανία βρήκαν πως το 2,5% 700 μαθητών του γυμνασίου είχαν πρόβλημα στην αναγνώριση προσώπων.
Τα αποτελέσματα εξέπληξαν τους επιστήμονες αλλά και τους ασθενείς. Φαίνεται ότι αν δεν έχεις ποτέ αναγνωρίσει ένα πρόσωπο, δεν ξέρεις απαραίτητα ότι αυτό είναι πρόβλημα. Δεν γνωρίζεις δηλαδή ότι όλοι οι υπόλοιποι μπορούν να το αναγνωρίσουν. Αυτό μάλλον εξηγεί γιατί η αναπτυσσόμενη προσωπαγνωσία ήταν άγνωστη μέχρι πρόσφατα. «Οι ασθενείς ξέρουν ότι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ανθρώπους, αλλά δεν ξέρουν ότι οι άλλοι μπορούν να το κάνουν», εξηγεί ο Μπραντ Ντουσέιν, γνωσιακός νευροεπιστήμονας στο University College του Λονδίνου. «Μερικές φορές δεν καταλαβαίνουν καν ότι το πρόβλημά τους εστιάζεται στο πρόσωπο».
Πάντως, όσοι πάσχουν από αυτή τη διαταραχή επινοούν άλλους τρόπους για να αναγνωρίζουν τους φίλους τους. Από τον τρόπο που περπατούν, τα ρούχα που φορούν συνήθως ή την ομιλία. Μερικοί θυμούνται τους ανθρώπους ακόμα κι από το κούρεμα ή το χτένισμα. Αν όμως αλλάξει κάτι από αυτά τα χαρακτηριστικά, ο ασθενής τα χάνει. «Αναγνώριζα μία συνάδελφο από τα μαλλιά της. Μία φορά όμως, έδεσε τα μαλλιά της κότσο μπροστά στα μάτια μου και ήταν σα να εξαφανίστηκε. Μέσα σε δευτερόλεπτα δεν ήμουν σίγουρος ποια ήταν», θυμάται ο Χόουντς.
Kανένας από όσους ασθενείς πάσχουν από προσωπαγνωσία δεν έχει ακριβώς το ίδιο πρόβλημα. Μερικοί δεν αναγνωρίζουν μόνο πρόσωπα, άλλοι έχουν πρόβλημα και με τα αντικείμενα και τα ζώα. Κάποιοι αναγνωρίζουν πρόσωπα αλλά δεν καταλαβαίνουν αν είναι όμορφα ή άσχημα ή τα συναισθήματα που εκφράζουν. Κάποιοι εκπαιδεύονται να αναγνωρίσουν τα κοντινά τους πρόσωπα, άλλοι δεν μπορούν ούτε τον εαυτό τους στον καθρέφτη να καταλάβουν. Αυτό αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο στην επιστημονική έρευνα. Υπάρχουν επιστήμονες που πιστεύουν ότι το πρόβλημα είναι κληρονομικό και οφείλεται σε κάποιο γονίδιο. Άλλοι πιστεύουν ότι εκδηλώνεται από μία πάθηση στα μάτια στη βρεφική ηλικία. Όποια κι αν είναι η αιτία για την προσωπαγνωσία, τα νέα για τη θεραπεία της δεν είναι καλά. Το μόνο που υπάρχει προς το παρόν είναι κάποιες στρατηγικές αντιμετώπισης, που χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι ασθενείς ή αναπτύσσουν οι ειδικοί...».

«Τα Νέα», 9.12.06.

«Πένθος

Για όλα τα ξοδεμένα βλέμματα

Μέχρι να σε πρωτοαντικρύσω.

Θέλω

Να τυφλωθώ αμέσως

Για να μην ξαναπεράσει τίποτα άλλο

Απ' τα μάτια μου εμπρός.

Το πρόσωπό σου στο σκοτάδι μου.

Το πρόσωπό σου στα όνειρά μου.

Αυτό

Και άλλο τίποτα».

Όταν η Νατάσα γνώρισε τον Γιώργο κατάλαβε τι θα πει κεραυνοβόλος έρωτας· από τον τρόπο που την κοιτούσε, αλλά κυρίως από το ποίημα που της έγραψε. Κράτησε το ποίημα, αλλά του έδωσε ψεύτικο αριθμό τηλεφώνου γιατί βρήκε την υπερβολή του αφόρητη. Όταν μετά από μήνες ξανασυναντήθηκαν τυχαία, έκανε πως την έβλεπε για πρώτη φορά. Της έγραψε και ποίημα. Εκείνη προσβλήθηκε σφοδρά, γιατί κατάλαβε πως όχι μόνο επρόκειτο για κόλπο που έκανε με όλες, αλλά -το χειρότερο- δεν τη θυμόταν καν. «Μου έχεις ξαναγράψει, ξέρεις». «Εσύ ήσουν λοιπόν;». Της εξήγησε για την προσωπαγνωσία. Έκτοτε έγινε το αγαπημένο της παιχνίδι. Είχε συλλέξει δέκα ακόμη ποιήματά του, σε ισάριθμες τυχαίες -εντός εισαγωγικών πλέον- συναντήσεις και διαπίστωνε πως αδυνατούσε να κάνει βήματα λογοτεχνικής προόδου, κινούμενος πεισματικά στον ίδιο μπανάλ χυλό. Ο Γιώργος, φυσικά, είχε καταλάβει πως τον κορόιδευε, πως κάθε φορά εξαφανιζόταν, πως οι επόμενες εμφανίσεις της μόνο συμπτωματικές δεν ήταν. Είχε ήδη όμως ερωτευθεί παράφορα την ίδια γυναίκα δώδεκα φορές και θεωρούσε τον εαυτό του ευλογημένο. Πόσο μάλλον που τα δώδεκα επόμενα πρωινά ξυπνούσε με σβησμένο μέσα του το πρόσωπο που λίγες ώρες πριν πίστευε ότι δεν θα άντεχε να μην το ξαναδεί. Η λησμονιά του προσώπου της καθιστούσε αδύνατη τη νοσταλγία του και η έλλειψη νοσταλγίας καθιστούσε αδύνατο τον πόνο, αλλά όχι και την προσδοκία της επόμενης φοράς, τη λαχτάρα να ξαναπρωτοαντικρύσει τον έρωτα της ζωής του. Ο έρωτας του Γιώργου για τη Νατάσα μετρούσε ως τώρα δώδεκα εντελώς πρωτόγνωρες, εντελώς ολοκληρωτικές και εντελώς εφήμερες επαναλήψεις, ο έρωτάς του δεν έμοιαζε με κανέναν άλλο, όντας υπό αυτήν την έννοια ανεπανάληπτος.