Aδειάζοντας το Σπίτι

Στέκομαι στο ταμείο του Multiplex. «Ένα εισιτήριο παρακαλώ». «Για πού;». «Για τον Καπιταλισμό». «Οκτώ ευρώ». Η είσοδος στον καπιταλισμό κοστίζει, όλα σε αυτόν έχουν μια τιμή, ακόμα και οι ταινίες που τον καταγγέλλουν ως το μεγάλο κακό, ενώ τίποτα δεν αποκλείει να υπάρξει ειδική έκδοση του dvd, που θα περιέχει και το σχοινί με το οποίο θα κρεμάσουμε τον τελευταίο καπιταλιστή που θα μας το πουλήσει.
Εκτός βέβαια κι αν δεν πληρώσουμε για να δούμε την ταινία, αλλά την κατεβάσουμε από το διαδίκτυο, ένα διαδίκτυο που πετυχαίνει (και) με αυτόν τον τρόπο να δίνει απρόσμενα χτυπήματα κάτω από τη ζώνη στο «μεγάλο κακό», γιατί στη ζωή αυτό που σε παίρνει να το κάνεις συνήθως το κάνεις, χωρίς να σε εμποδίζουν οι τύψεις για τις έξω από σένα συνέπειες. Καλές οι ειρωνειούλες, αλλά σε κάθε σχετική συζήτηση το τελικό αντεπιχείρημα φαντάζει πανίσχυρο: σε ένα κομμουνιστικό καθεστώς η παρακολούθηση ενός ντοκιμαντέρ με τίτλο «Κομμουνισμός: ιστορία ενός έρωτα» ενδεχομένως να γινόταν άνευ εισιτηρίου. Πιθανότατα όμως να ήταν και περίπου υποχρεωτική. Και σχεδόν σίγουρα ο τίτλος θα ήταν κυριολεκτικός και όχι δηκτικός. Και θα ήταν μάλλον αδύνατο ο Μάικλ Μουρ να είχε τη δυνατότητα να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ τόσο επικριτικό για το σύστημα. Μα θα το ήθελε; Το πιθανότερο είναι πως ναι. Γιατί ίσως η βασική ιδεολογική διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους να μην βρίσκεται στα θεωρητικά σχήματα• ίσως δηλαδή οι άνθρωποι να χωρίζονται σε εκείνους που θεωρούν a priori νομιμοποιημένο το καθεστώς στο οποίο ζουν και σε εκείνους που το αμφισβητούν και μαζί με αυτό όσα εκείνο προσπαθεί να πείσει πως είναι αυτονόητα, λυμένα, φυσικά.
Αλλά και εσφαλμένη να είναι αυτή η γενική υπόθεση, ειδικά για τον Μουρ πρέπει να ισχύει, αφού δεν φαίνεται η γενεσιουργός αιτία των ντοκιμαντέρ του να είναι μια ιδεολογία, αλλά η πραγματικότητα. Δεν έρχεται δηλαδή να εξηγήσει την πραγματικότητα η ιδεολογία του, αλλά είναι η πραγματικότητα που του διαμορφώνει σιγά σιγά τον τρόπο σκέψης. Το πώς εξελίσσονται τα πράγματα. Το πώς απέλυσε τους εργάτες η General Motors, οδηγώντας σε παρακμή τη γενέτειρά του, το Φλιντ του Μίσιγκαν. Το τί μπορεί να οδήγησε στη σφαγή του Κολουμπάιν. Το ποιές ήταν οι λογικές ενέργειες πριν και μετά την 11η Σεπτεμβρίου και ποιές τελικά έγιναν. Το πόσο ξεκρέμαστος από ασφάλιση είναι ο Αμερικάνος εργαζόμενος. Και επειδή βασίζεται στην πραγματικότητα, είναι και δυσκολότερο να τον αντικρούσεις. Για αυτό, αν σε ενοχλεί, η βασική επιλογή σου είναι να τον πεις λαϊκιστή και θεατρίνο. Ο Μουρ ούτε είναι ούτε μοιάζει με διανοούμενο, αλλά είναι ίσως κάτι ακόμη σημαντικότερο, είναι ένας άνθρωπος που ελεύθερα συλλογάται και μάλιστα κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα του πολιτισμού του. Είναι επίσης ένας άνθρωπος που ξέρει πολύ καλά τη γλώσσα του μέσου του, ένας ιδιότυπος αλλά αποτελεσματικότατος ακτιβιστής, που επιλέγει σωστά στον «Καπιταλισμό» να περιορίσει τη προβοκατόρικη συμμετοχή του στα δρώμενα στα απολύτως απαραίτητα, αφήνοντας το υλικό να μιλήσει μόνο του. Ο Μουρ είναι ένας άνθρωπος που εντοπίζει αδύνατα σημεία και εντοπίζει κραυγαλέες αντιφάσεις του συστήματος, σπεκουλάροντας πάνω σε αυτές, φωνάζοντας εκείνα που οι περισσότεροι αποσιωπούν, είτε γιατί δεν μπορούν να τα δουν είτε γιατί προτιμούν να τα κρύβουν.

Αντιγράφω από το βιβλίο του Αλαίν Ντε Μποττόν, «Περί του Κοινωνικού Status»: «Τον Ιούλιο του 1959 ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Νίξον ταξίδεψε στη Μόσχα για τα εγκαίνια μιας έκθεσης που αποτελούσε τη βιτρίνα των τεχνολογικών και υλικών επιτευγμάτων της χώρας του. Κεντρικό σημείο της έκθεσης ήταν ένα αντίγραφο σε φυσικό μέγεθος της οικίας του μέσου Αμερικανού εργαζόμενου: διέθετε μοκέτα σε κάθε δωμάτιο, τηλεόραση στο καθιστικό, δύο ασορτί τουαλέτες, κεντρική θέρμανση και κουζίνα με πλυντήριο, στεγνωτήρα και ψυγείο ... Ο Νίξον είχε κληθεί να μιλήσει στη σοβιετική τηλεόραση και αξιοποίησε την περίσταση για να αναπτύξει διεξοδικά τα πλεονεκτήματα της ζωής στην Αμερική. Κατά δαιμόνιο τρόπο δεν άρχισε την ομιλία του με αναφορές στη δημοκρατία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα• ξεκίνησε από το χρήμα και την υλική πρόοδο ... Στο πλευρό του Νίξον ο Χρουστσόφ είχε γίνει έξαλλος κι έσφιγγε τις γροθιές του, ενώ ... σύμφωνα με ένα ιστορικό ανέκδοτο είπε χαμηλόφωνα "Ëb' tvoyu babushky" (Άντε γάμα τη γιαγιά σου)».

Πρόκειται για την ίδια περίοδο που ο Μουρ παρουσιάζει με τα χρώματα των οικογενειακών του αναμνήσεων: αρκούσε ο ένας μισθός - η γυναίκα δούλευε αν ήθελε κι όχι επειδή έπρεπε - ο πατέρας του κάθε μεσημέρι ήταν σπίτι - είχε επαρκή σύνταξη - ξεπλήρωσε την υποθήκη ταχύτατα - άλλαζαν αυτοκίνητο κάθε τριετία. Το σύστημα τότε λειτουργούσε. Παρά τις διακηρύξεις του, ο Μουρ δεν στρέφεται ακριβώς κατά του καπιταλισμού, όσο κατά της ρεμπουμπλικάνικης εκδοχής του, όσο κατά του παρασιτικού, τζογαδόρικου και αυτονομημένου από την πραγματική αγορά καπιταλισμού των παραγώγων χρηματιστηριακών προϊόντων, της απορρύθμισης, της απληστίας των γκόλντεν μπόις, της μετατροπής των κυβερνήσεων σε θυγατρικές της Γουώλ Στριτ, με τα ίδια άτομα κλειδιά να παριστάνουν εναλλάξ τον ελεγκτή και τον ελεγχόμενο.

Τα σπίτια που γέμιζαν τη δεκαετία του 50 και του 60, τώρα αδειάζουν και σφραγίζονται. Τα στεγαστικά δάνεια δεν μπορούν να πληρωθούν, οι τράπεζες και οι μεσίτες αναλαμβάνουν δράση. Ο Αμερικάνος εργαζόμενος διώχνεται από το σπίτι του και πετιέται στο δρόμο. Ένας διαρρηγμένος κοινωνικός ιστός, μια χώρα πλουτοκρατούμενη, μια χώρα κομμένη στα δύο: στην παχύσαρκη και καταχρεωμένη συντριπτική πλειοψηφία της και στην στυλάτη και ζάμπλουτη ελίτ του 1%. Το τεράστιο κενό ανάμεσά τους κάποτε καταλάμβανε μια ευημερούσα μεσαία τάξη, που έκανε τους Σοβιετικούς ηγέτες να βλαστημούν και τους Σοβιετικούς πολίτες να ζηλεύουν. Σήμερα θα ζήλευαν πολύ λιγότερο.

(Kείμενο γραμμένο για το ελculture)