Ο δίκαιος μεροληπτικός

Αντικειμενική ματιά πάνω στο «Μόναχο» είναι αδύνατη. Όλοι (οι Εβραίοι, οι Άραβες, οι Αμερικάνοι, οι δεξιοί, οι αριστεροί) θα παρακολουθήσουν και θα ερμηνεύσουν την ταινία με βάση την προϋπάρχουσα θέση τους στο παλαιστινιακό. Αδύνατη δεν είναι μόνο η αντικειμενική ματιά των θεατών, αδύνατη είναι και η αντικειμενική ματιά των δημιουργών. Δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση από τον Σπίλμπεργκ και τους εξαιρετικούς σεναριογράφους του να ξεχάσουν ότι είναι εβραϊκής καταγωγής. Ακόμη και αν το ήθελαν, ακόμη και αν το προσπαθούσαν, δεν θα ήταν εφικτό. Tο περισσότερο που μπορούμε να ζητήσουμε, είναι να κρίνει όσο πιο δίκαια γίνεται τα πράγματα ένας άνθρωπος που ανήκει στην μία από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Υπό αυτήν -υπό αυτήν- την έννοια λίγα παράπονα μπορούμε να έχουμε. Αν οι ήρωές του αμφιβάλλουν για το αν είναι δίκαιοι (righteous), αν, όπως λέει ένας από αυτούς, το να είναι δίκαιος είναι ο ηθικός του φάρος που νιώθει ότι έσβησε, ο Σπίλμπεργκ είναι, στο μέτρο του δυνατού, δίκαιος: ο λόγος δίνεται και στην αντίθετη πλευρά, τα θύματα που θα εκτελεστούν εμφανίζονται ως συμπαθητικοί άνθρωποι και όχι ως τέρατα. Οι δίδυμοι πύργοι στο τέλος της ταινίας είναι μία τολμηρή θέση (τολμηρή για την Αμερική)· είναι τολμηρό να λες ότι τους δίδυμους πύργους δεν τους έριξαν κάποιοι που μισούν την ελευθερία μας και τον τρόπο ζωής μας, αλλά ήταν ένας ακόμη κρίκος μιας μακράς αλυσίδας βίας. Με τους δίδυμους πύργους ως φόντο, οργανικά ενταγμένους στην ταινία, ο Σπίλμπεργκ καταφέρνει επιτέλους να δώσει το μήνυμά του μένοντας στα πλαίσια της μυθοπλασίας. Στο τέλος της Λίστας του Σίντλερ και του Στρατιώτη Ράιαν, η μετάβαση στην «πραγματικότητα» μετέτρεπε τις ταινίες του σε ημιμανιφέστα και αφαιρούσε από τη δύναμή τους.

Από 'κει και πέρα, αυτό δεν σημαίνει ότι οι πέντε Ισραηλινοί εκτελεστές θα αποκληθούν σε οποιοδήποτε σημείο της ταινίας τρομοκράτες, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν σκίζονται να σώσουν αθώα κοριτσάκια, αυτό δεν σημαίνει ότι αρχικός κρίκος της αλυσίδας του κακού δεν φαίνεται να είναι ο Μαύρος Σεπτέμβρης που το 72 ήρξατο χειρών αδίκων, αυτό δεν σημαίνει ότι τελικά δεν υπονοείται ότι προκειμένου να αποκτήσουμε μια γη και εμείς οι Εβραίοι ίσως και να άξιζαν όλα αυτά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορούσαμε να δούμε μια ταινία με αυτούς που βομβαρδίστηκαν ως πρώτα αντίποινα μετά τον Μαύρο Σεπτέμβρη. Εκεί, όταν φοράς την στολή σου και βομβαρδίζεις από ψηλά, δεν προλαβαίνεις να σώσεις κοριτσάκια. Εκεί, τα κοριτσάκια είναι παράπλευρες απώλειες και ο μαζικός δολοφόνος αποκαλείται στρατιώτης. Πραγματική υπέρβαση θα ήταν να δούμε τη ζωή αυτών των εκατοντάδων που χάθηκαν από τα ισραηλινά αντίποινα· την ζωή από κάτω και τα αεροπλάνα από πάνω να την αφαιρούν.

Αλλά μια τέτοια ταινία θα την σκηνοθετούσε ένας υπεράνθρωπος. Προσωπικά δε, πάντα ήμουν καχύποπτος απέναντι σε ανθρώπους που σπεύδουν να δηλώσουν την αποστροφή τους για την εθνικότητά τους. Προτιμώ τους ανθρώπους που αγαπούν την πατρίδα τους και στέκονται κριτικά απέναντι στα κακώς κείμενά της.

Ο Σπίλμπεργκ μεροληπτεί εκ φύσεως, μας διηγείται μια ιστορία που μπατάρει, μια ιστορία από την εβραϊκή σκοπιά και με Ισραηλινούς ήρωες, αλλά δεν αφήνει την μεροληψία του να τον τυφλώσει.

Μέσα σ' όλα αυτά, το «Μόναχο» είναι και δυνατό σινεμά. Κι αν η Μάνα Ισραήλ ζητά από τον γιο της να χάσει την ψυχή του για πάρτη της, η Μάνα Σινεμά ζητά από τον γιο της να δίνει την ψυχή του για πάρτη της· κι ο Σπίλμπεργκ την δίνει γενναιόδωρα πάνω από τρεις δεκαετίες τώρα. Το ότι έχει την πιο χολυγουντιανή ψυχή από όλους τους μεγάλους σκηνοθέτες, το ότι μέσα της συγκατοικούν ο καλλιτέχνης με τον έμπορο και τον πατριώτη, δεν αναιρεί την αυθεντικότητά της.

Αν δεν υπήρχε το Χόλυγουντ, ο Σπίλμπεργκ θα έπρεπε να το εφεύρει.

Αν ήταν μόνο έτσι το σινεμά, θα ήταν χωλή και η συγκίνηση κι η απόλαυσή μας.

Αν ήταν μόνο έτσι το Χόλυγουντ, θα είμαστε ευτυχισμένοι.