Η Δικτατορία της Παρερμηνείας

Πολύ καυσαέριο, πολλή βοή. Ας απομακρυνθούμε λίγο από την πόλη κι ας κάνουμε μια ακόμη βόλτα στα γνώριμα - χιλιοπερπατημένα χωράφια μας· στα χωράφια της κοινοτοπίας.

Είχα ακούσει παλιότερα σε μια τηλεοπτική συζήτηση, ότι ο νόμος σε σχέση με το νομοθέτη, είναι σαν τη σφαίρα σε σχέση με το όπλο. Άπαξ και το κείμενο του νόμου ψηφιστεί, ο νομοθέτης παύει να έχει ισχύ επάνω του και δεν μπορεί πλέον να καθορίσει την πορεία του. Η ερμηνεία που θα δοθεί στο νόμο δεν είναι απαραίτητα η ερμηνεία που θα επιθυμούσε εκείνος να δοθεί. Ένας νόμος, μάλιστα, ο οποίος σήμερα ρύθμιζε μια κατάσταση με έναν άλφα τρόπο, μπορεί χωρίς καμία τροποποίησή του να τη ρυθμίζει αύριο με έναν βήτα τρόπο, απλώς επειδή μεταβλήθηκαν οι κοινωνικές συνθήκες, με αποτέλεσμα μια αόριστη έννοια (π.χ. "χρηστά ήθη") που ερμηνευόταν χθες έτσι, σήμερα να ερμηνεύεται αλλιώς.

Όπως έχω ξαναγράψει, ρώτησαν τον Ουμπέρτο Έκο, ποιά η γνώμη του για την αμφισημία στα γραπτά του. Απάντησε ότι αν πρόκειται για δοκίμιο ή για επιστημονικό άρθρο, σπεύδει αμέσως να διορθώσει το αμφίσημο σημείο, γιατί θέλει η θέση του να είναι σαφής και να μην παρερμηνεύεται. Αν όμως πρόκειται για λογοτεχνικό του έργο, τότε χαίρεται όταν υπάρχει αμφισημία, έστω κι αν αυτός δεν την επεδίωξε, γιατί στη λογοτεχνία όλες οι ερμηνείες είναι νόμιμες και τα κείμενα δεν ανήκουν στον συγγραφέα αλλά στους αναγνώστες.

Νομίζω όμως ότι το θέμα είναι ευρύτερο. Όλα σχεδόν τα κείμενα κουβαλούν ένα βαθμό αμφισημίας, σκοπούμενης ή αθέλητης, όλα σχεδόν τα κείμενα διατηρούν με αυτόν που τα γράφει σχέση παρόμοια της σχέσης νόμου-νομοθέτη, όλα σχεδόν τα κείμενα διεκδικούν την ανεξαρτησία τους από αυτό που ήθελε να πει ο συντάκτης τους. Με άλλα λόγια, δεν έχει τόσο σημασία τι ήθελες να πεις εσύ που τα έγραψες, όσο τι θέλουν να πουν εκείνα.

Είναι όμως αυτό ίδιον μόνο των κειμένων; Είναι δηλαδή τα κείμενα -και το γεγονός ότι οι γραμμένες λέξεις μπορούν να επιδέχονται διάφορες ερμηνείες- που κάνουν στ' αλήθεια κουμάντο; Αν είναι τα κείμενα που κάνουν κουμάντο, τότε γιατί είναι ενδεχόμενο το ίδιο κείμενο να πει δέκα διαφορετικά πράγματα σε δέκα διαφορετικούς αποδέκτες;

Αν όμως το παιχνίδι δεν είναι στα χέρια του γράφοντος, δεν είναι και στα χέρια του κειμένου, τότε σε τίνος τα χέρια είναι; Το παιχνίδι είναι φαινομενικά στα χέρια του αναγνώστη: θα καταλάβει ό,τι θέλει εκείνος να καταλάβει.

Και το παιχνίδι αυτό δεν περιορίζεται στα κείμενα. Το παιχνίδι επεκτείνεται και στον προφορικό λόγο. Το παιχνίδι επεκτείνεται και στη σιωπή. Το παιχνίδι επεκτείνεται στην ερμηνεία των συμπεριφορών, των βλεμμάτων, των αγκαλιών, των χαδιών, των τόνων της φωνής. Το παιχνίδι αφορά την ερμηνεία των πάντων. Όχι μόνο την ερμηνεία αυτών που λένε ή κάνουν οι άλλοι. Αλλά και την ερμηνεία του κόσμου, της ζωής, της ζωής μας, των πράξεων μας. Η ιστορία των ανθρώπινων σχέσεων δεν είναι παρά μια ιστορία παρερμηνειών.
Ποιός κάνει τελικά κουμάντο στο παιχνίδι; Ούτε εγώ που λέω, γράφω ή πράττω; Ούτε εσύ που ακούς, διαβάζεις ή ειπράττεις; Ούτε τα λόγια μου, οι γραμμένες μου λέξεις ή οι πράξεις μου; Oύτε. Aπόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού είναι οι παρερμηνείες, οι παρανοήσεις, οι διαφορετικές οπτικές γωνίες του ίδιου γεγονότος, οι διαφορετικές υποκειμενικές θεωρήσεις της ίδιας -και καλά- αντικειμενικής συμπεριφοράς. Καταλαβαίνουμε αυτό που θέλουμε να καταλάβουμε. Καταλαβαίνουμε αυτό που έχουμε ανάγκη να καταλάβουμε. Ερμηνεύουμε και διαθλούμε τα πάντα μέσα από το φίλτρο των προσωπικών μας αναγκών, φόβων, ανασφαλειών, προσδοκιών.

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει τα τελευταία χρόνια πιο εύστοχος και επιδραστικός τίτλος απ΄το "Χαμένοι στη Μετάφραση".

Φτάσαμε στο τέλος της αγροτικής μας περιήγησης. Η πόλη μάς καλεί πάλι κοντά της.