Δευτέρα, Απριλίου 03, 2006

Θα τα πω όλα στη γυναίκα σου

Στα «Νέα» του Σαββάτου ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αναφέρει μια -ίσως αληθινή, ίσως πλαστή- ιστορία για τον Κούντερα. Ο Κούντερα είχε μόλις χωρίσει από μια ερωμένη που τον απειλούσε ότι θα πάει στο σπίτι του και θα τα αποκαλύψει όλα στη σύζυγό του. Πράγματι, τα χαράματα χτυπάει η πόρτα του σπιτιού του και ο Κούντερα πανικοβάλλεται. Δεν ήταν όμως η ερωμένη, αλλά ένας γείτονας που ανακοίνωνε ότι η Πράγα είχε γεμίσει ρωσικά τανκς. Στο άκουσμα της είδησης ο Κούντερα ανακουφίζεται. Συνεχίζει λοιπόν το άρθρο του ο Κούρτοβικ :
«H ιστορία αυτή είναι κατάφωρα ασεβής. Το γέλιο που μας προκαλεί είναι πέρα για πέρα βλάσφημο. Γιατί τι μας λέει ο Κούντερα, με τρόπο που μας κάνει να συνταυτιστούμε μαζί του, να γίνουμε δηλαδή συνένοχοί του; Ότι η υποδούλωση της πατρίδας του τού φάνηκε μικρότερο κακό από την αποκάλυψη της μουρνταριάς του. Ότι εκείνη την κρίσιμη στιγμή για το έθνος του και για ολόκληρο τον κόσμο, η ελευθερία, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η παγκόσμια ειρήνη κ.λπ. κ.λπ. είχαν μικρότερη αξία στα μάτια του απ' όση η αποτροπή ενός τρικούβερτου συζυγικού καβγά! Αν αυτό δεν είναι χλευασμός κάθε ιδανικού, προσβολή κάθε μορφής πίστης σε κάτι ανώτερο από το εγώ μας, τότε τι είναι;
Στην πραγματικότητα όμως ασεβής δεν είναι ο Κούντερα, η ιστορία του ή η τέχνη του, αλλά η ίδια η ζωή. Αν διηγόταν αυτή την ιστορία ένας απολιτικός, αναίσθητος, χυδαίος Τσέχος, δεν θα γελούσαμε καθόλου, αντίθετα θ' αγανακτούσαμε. Αλλά τη διηγείται ένας ανυπότακτος συγγραφέας, του οποίου η ευαισθησία, η πολιτικότητα, η πνευματικότητα είναι δεδομένες για τους ακροατές του. Και προπαντός τέτοιους ανθρώπους διαλέγει η ζωή για να τους προσβάλει βάναυσα, φανερώνοντας το ασεβές πρόσωπό της, τη δική της ανυποταξία στις ανθρώπινες πεποιθήσεις. Γιατί, ας μην ξεχνάμε, η ζωή δεν βρίσκεται μόνον εκεί έξω, αλλά και μέσα μας. Είναι και τα ψυχικά αυθαίρετά μας, που δεν εντάσσονται στο σχέδιο πόλης των ιδεών μας.
Μόνο δύο τρόποι υπάρχουν για ν' αποφεύγει κανείς τέτοιες προσβολές: να ζει χωρίς να πιστεύει σε τίποτα ή να πιστεύει χωρίς να ζει. Ο πρώτος τρόπος είναι η τακτική των μηδενιστών, μολονότι όχι μόνον είναι αμφίβολο αν υπάρχουν πραγματικοί, συνεπείς μηδενιστές, αλλά και οι κατά δήλωσίν τους μηδενιστές μπορεί ν' αποδειχτούν πιο τρωτοί από τους ιδεολόγους και τους ευσεβείς. Τον δεύτερο τρόπο τον επιλέγουν οι φανατικοί. Οι φανατικοί όλων των ειδών. Αυτοί γενικά τα καταφέρνουν καλύτερα στο να εξοντώνουν γύρω τους και μέσα τους ό, τι τους ενοχλεί.
Όσο για εμάς τους άλλους, που πιθανώς είμαστε και οι περισσότεροι, ας μάθουμε ν' ανεχόμαστε την ασέβεια της τέχνης προς τα πιστεύω μας με τον ίδιο τρόπο που βρίσκουμε αστεία την ιστορία του Κούντερα: όχι ως παραχώρηση σ' έναν στείρο και χαύνο σχετικισμό, ούτε βέβαια ως κατάφαση στον αμοραλισμό, αλλά ως αναγνώριση των αδυναμιών μας, που κάνουν την ανθρώπινη κατάσταση πιο ενδιαφέρουσα από κάθε ιδεολογία και τον πιστό πιο ενδιαφέροντα από την πίστη του.
Το συζυγικό γουδοχέρι ή τα τανκς; Καμιά ηθική θεωρία δεν μπορεί να λύσει αυτό το δίλημμα. Καμιά άλλωστε δεν μπορεί να το πάρει στα σοβαρά. Ο φιλόσοφος, ο ιδεολόγος, ο ζηλωτής δεν καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε μεγέθη που δεν συναντιούνται ποτέ στο θεωρητικό σύμπαν τους. Επειδή όμως στη ζωή τέτοιες συναντήσεις καθόλου δεν αποκλείονται, η κατανόηση για το μεγαλύτερο ειδικό βάρος που το ευτελές μπορεί εκείνη τη στιγμή ν' αποκτήσει απέναντι στο υψηλό στα συναισθήματα ακόμα και του πιο αφοσιωμένου πιστού δίνει το μέτρο της απόστασης που χωρίζει τον καλλιτέχνη από τον κατηχητή. Και τον ιδεαλιστή από τον τύραννο».
Στο εξαιρετικό αυτό κείμενο να προσθέσω μόνο δυο σκέψεις - ενστάσεις:
Ήταν όντως ευτελής και υποδεέστερης σημασίας ο υποτιθέμενος φόβος του Κούντερα;
Μήπως δεν θα έπρεπε να αγανακτήσουμε, ακόμη κι αν την ιστορία μάς την διηγείτο ένας οποιοδήποτε Τσέχος;

17 Comments:

At 4/03/2006 08:01:00 μ.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

Για μένα που φοβάμαι τον πόλεμο και θεωρώ τον Κούντερα ιδεαλιστή, ήταν υποδεέστερος ο φόβος του. Για τον ίδιο δεν ήταν. Μια διαφορετική εξέλιξη (η αποκάλυψη του ξεπορτίσματος) θα άλλαζε επίσης τη ζωή του, τα προσωπικά δεδομένα του. Πράγμα σημαντικό. Συχνά χρειαζόμαστε κάποιο σημείο αναφοράς, μια σταθερά βάση στην προσωπική μας ζωή και στα μικρά πράγματα, ώστε να εμπνεόμαστε και ν'αντιμετωπίζουμε τα μεγαλύτερα.

Νομίζω το ίδιο θα μπορούσε να ισχύει και για τον κάθε Τσέχο. Όλοι έχουμε ζητούμενα που απαιτούν μικροσκοπική ή μακροσκοπική θεώρηση και καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις. Συνήθως οι γύρω μας μας κρίνουν για τα μακροσκοπικά, μα όπως λέει κι ο λαός "όσα ξέρει ο νοικοκύρης, δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος". Η διαφορά με τον Κούντερα έγκειται απλά στο ότι εκείνος έχει περάσει από εξετάσεις θυσιάζοντας το εγώ για το εμείς και είμαστε επιεικέεστεροι απέναντι του.

 
At 4/03/2006 08:08:00 μ.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

Χμ, τώρα που το ξανασκέφτομαι...θα 'πρεπε κανονικά να είμαστε αυστηρότεροι με τον Κούντερα, λόγω υψηλών προσδοκιών.

 
At 4/03/2006 08:17:00 μ.μ., Blogger vatraxokoritso said...

πολλές φορές όταν ήμουν μικρή και όχι μόνο είχα ευχηθεί να γίνει ένα σεισμός πόλεμος ή οτιδήποτε άλλο έτσι ώστε να μην αποκαλυφθώ ή να αποφύγω ένα πρόχειρο διαγώνισμα οντάς αδιάβαστη..
κατάπτυστη? ή απλώς ανθρώπινη?

 
At 4/04/2006 12:16:00 π.μ., Blogger akindynos said...

Μήπως δεν θα έπρεπε να αγανακτήσουμε ακόμη κι αν την ιστορία μας την διηγείτο ένας οποιοδήποτε Τσέχος;

Εχώ την εντύπωση πως μια, ίσως αντιστρόφως, σχετική ιστορία υπάρχει και στα καθ' ημας. Η συνοπτική ανταπόκριση «τα συνήθη θαύματα», του λουφατζή απεσταλμένου για τον τορπιλισμό της Έλλης.

Δεν ξέρω κανέναν που στο άκουσμα της ιστορίας να συνοφρυώνεται. Μάλλον συμπάθεια νιώθει κανείς για τον δημοσιογράφο.

 
At 4/04/2006 01:05:00 π.μ., Blogger Thrass said...

Η διαφορά με τον Κούντερα έγκειται απλά στο ότι εκείνος έχει περάσει από εξετάσεις θυσιάζοντας το εγώ για το εμείς

Elsa, δεν ξέρω από πού το έχεις βγάλει αυτό το συμπέρασμα. Αν το στοιχείο είναι τα γραπτά του, τότε εγώ συμπεραίνω ακριβώς το αντίθετο.


Ήταν όντως ευτελής και υποδεέστερης σημασίας ο υποτιθέμενος φόβος του Κούντερα;

Οld Boy,
Για εμένα σίγουρα όχι, αλλά εγώ ανήκω ούτως ή άλλως σε αυτύς που θέτουν το άτομο ως σκοπό του συνόλου (κι όχι το αντίστροφο).

Καταλαβαίνω απόλυτα την ανακούφιση του αγαπημένου Μίλαν και ο συλλογισμός μου είναι πάνω-κάτω ο εξής:

Αν η οικογένεια είναι το μικρό κρατίδιο που ανήκει σε ένα μεγαλύτερο κράτος, τότε πώς μπορούμε να ζητάμε από το άτομο να ιεραρχήσει το κράτος σε σπουδαιότερη θέση;

Είναι σαν να ζητάμε από τους Κρητικούς να τους νοιάζει πιο πολύ η υπόλοιπη Ελλάδα από ό,τι η ίδια η Κρήτη, είναι σαν να ζητάμε από τους Ελλαδίτες να τους νοιάζει πιο πολύ η ΕΕ από την Ελλάδα. Ή με πιο μεγάλη ακρίβεια -κι ας μην ακούγεται ωραίο στα πολλά αυτιά- είναι σαν να σου ζητάω να θέσεις εμένα πάνω από εσένα.

Κι εκεί που η "συμβατική" ηθική σε μαθαίνει να υπερασπίζεσαι την Ελλάδα "επειδή Ελλάδα είναι οι δικοί σου άνθρωποι", ξαφνικά σου ζητάει να θυσιάσεις τους δικούς σου ανθρώπους για την Ελλάδα!

Δηλαδή δε μου βγάζει νόημα να μπαίνει το κράτος πάνω από την οικογένεια. Με την καμία. Εκτός αν δεν πολυσυμπαθούμε τη γυναίκα μας.

Κατά τα άλλα, το γνωστό "Κουντερικό Χιούμορ". BTW, έχει κι ο Σαρτρ ένα διήγημα με το ίδιο νόημα. Ονομάζεται "Ο Τοίχος".

 
At 4/04/2006 02:29:00 π.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

trass δεν έβγαλα το συμπέρασμα απ'τα γραπτά του -δεν έχω διαβάσει Κούντερα- μίλησα γενικότερα για τον κάθε λόγιο, ιδεαλιστή. Με κάθε επιξύλαξη of course.

 
At 4/04/2006 03:02:00 π.μ., Blogger Μαύρος Γάτος said...

Εξαιρετική η ανάλυση του Κούρτοβικ, ευχαριστώ που το μοιράστηκες μαζί μας.

Μια παρατήρηση: λες "ο υποτιθέμενος φόβος του Κούντερα. Η λέξη "υποτιθέμενος" τα λέει όλα. Για όποιον έχει καταλάβει τον μεγάλο αυτό διανοητή, και είμαι σίγουρος ότι εσύ τον έχεις καταλάβει, ένα από τα πιό βασικά του χαρακτηριστικό είναι ο αυτοσαρκασμός. Αν υπάρχει λοιπόν οποιαδήποτε "ασέβεια" στο αρχικό κείμενο, έιναι μόνο του μεγάλου Τσέχου προς τον εαυτό του, του Ανθρώπου προς τον άνθρωπο, του Πνεύματος, προς την Σάρκα, που διαπιστώνει - για μια ακόμα φορά - ότι φέρει, μαζί με όλες της τις αδυναμίες...

Δεύτερο μεγάλο χαρακτηριστικό του Κούντερα, η Αληθεια. Με συναίσθηση του κόστους.

Καλό βράδυ

 
At 4/04/2006 03:13:00 π.μ., Blogger Rodia said...

Οι μικρες λεπτομέρειες συνθέτουν τη ζωή μας. Στιγμες είναι η ευτυχία. Κοινότοπο; Ναι, όσο και αληθινό. Χρειάζεται κάπου να πατάμε ώστε να αντιμετωπίζουμε τα δύσκολα, που είναι και περισσότερα.
Πάντως, ωραία φάρσα του σκάρωσε η ζωή του!:-)

..και.. ένας συγγραφέας είναι απλός άνθρωπος επίσης..
(άλλωστε τη πατρίδα του δεν τη πρόδωσε)

_______
θα μπορουσα να γραψω πολλα αλλα νύσταξα

 
At 4/04/2006 02:01:00 μ.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

Geia! :) Mphka na afhsw sxolio alla o thrass me kalupse plhrws :)

 
At 4/04/2006 05:14:00 μ.μ., Blogger Old Boy said...

Όπως γράφει κι ο Κούρτοβικ στο άρθρο του η ιστορία είναι αμφίβολο αν είναι αληθινή. Διαισθητικά μιλώντας και επειδή έχω διαβάσει παρόμοιες σκέψεις του Κούντερα, θεωρώ ότι πρέπει να την έχει βγάλει από το μυαλό του. Κατά ένα παράδοξο τρόπο, νομίζω ότι στο (θαυμάσιο) άρθρο του ο Κούρτοβικ αναιρεί λίγο το πνεύμα της ιστορίας. Μας λέει ότι αφού ο Κoύντερα έχει δώσει τις εξετάσεις του, μπορεί να το πει αυτό χωρίς να τον παρεξηγήσουμε. Αλλά, ανεξάρτητα από το αν έχει ή δεν έχει δώσει τις εξετάσεις του, νομίζω ότι αν ο Κούντερα μας διηγείτο την ιστορία αυτή για έναν γνωστό του, πάλι τα ίδια συναισθήματα θα έπρεπε να έχουμε. Να πω ένα άλλο παράδειγμα, απείρως ευτελέστερο από την αποκάλυψη μιας συζυγικής απιστίας. Το βράδυ που εισέβαλαν τα τανκς στην Πράγα ο Χ είχε έναν αφόρητο πονόδοντο. Δεν μπορούσε να σταθεί από τους πόνους. Είχε κανονίσει την άλλη μέρα το πρωί να πάει στον οδοντίατρο και λόγω της εισβολής την άλλη μέρα το πρωί τα πάντα ήταν κλειστά. Αναγκάστηκε να ζήσει μια επιπλέον μέρα με φριχτούς πόνους. Για εκείνον την μέρα εκείνη ένα πράγμα είχε σημασία: να σταματήσει να πονάει. Και υπέφερε εξαιτίας των σοβιετικών.

 
At 4/04/2006 05:24:00 μ.μ., Blogger Old Boy said...

Πέραν της Μεγάλης Ιστορίας, «ζούμε τις μικρές μας ιστορίες, στο κέντρο και στις συνοικίες» που τραγουδούν και οι Κατσιμίχα. Τις ιστορίες αυτές τις ζούμε παράλληλα με την Μεγάλη Ιστορία. Αν ένα προσωπικό βατερλώ συμπέσει την ίδια χρονική περίοδο με ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός (π.χ. πεθαίνει αιφνιδίως ο πατέρας μου το βράδυ του Πολυτεχνείου), δεν αποκλείεται το σημαντικό ιστορικό γεγονός να περάσει σε δεύτερη μοίρα ΓΙΑ ΜΕΝΑ. Νομίζω ότι η ιστορία θέλει να πει ότι ένα Πολυτεχνείο ή μια εισβολή στην Πράγα δεν θα επηρεάσει ισομερώς και με τον ίδιο τρόπο ΚΑΘΕ ΕΝΑΝ από τους Έλληνες ή από τους Τσέχους. Την 18η Νοεμβρίου 1973 η ζωή θα συνεχιστεί. Υπό το φως της τραγωδίας της προηγουμένης, ναι. Θα συνεχιστεί όμως. Και μπορεί εκείνη την μέρα να γνωρίσω τη γυναίκα της ζωής μου.

 
At 4/04/2006 05:31:00 μ.μ., Blogger dgalanis said...

ή να την χάσεις

 
At 4/04/2006 06:18:00 μ.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

Τη μέρα που απελευθέρωθηκε η Αθήνα, στις 17 Οκτωβρίου του '44, ο πατέρας μου έχασε την αδελφή του σε σκωλικοειδίτιδα. Μια οικογένεια στο πένθος όταν όλοι ξεφάντωναν. Πραγματική ιστορία.

 
At 4/05/2006 01:30:00 π.μ., Blogger Αθήναιος said...

Πάντως θα είχε πιο πλάκα η εξής παραλλαγή: Φοβούμενος για την εκδοχή της ερωμένης που θα ακουσει η γυναίκα του, να το ομολογήσει στα γρήγορα ο ίδιος κ μετά να ανακαλύψει ότι δεν έπρεπε να πει τίποτε.

Αληθινή εκδοχή αυτή. Έχει συμβεί σε μια φίλη μου. Ακόμη γελάμε με τον μαλάκα.

 
At 4/11/2006 01:47:00 μ.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

Απορίας άξιον πώς τόσο ο Κούτροβικ όσο και οι σχολιαστές σοβαροποίησαν ένα ευφυώς και τραγικώς κωμικό κείμενο, όπου με λιτότιτα και ακρίβεια καταδεικνύεται πώς οι ιδεολογίες, οι αγώνες, οι θυσίες και όλα τα σχετικά δεν είναι παρά αποτελέσματα προσωπικών κινήτρων. Δυστυχώς, έχει έρθει η ώρα να παραδεχθούμε, σε μια χώρα τόσο βασανισμένη όσο η Ελλάδα, ότι όλοι οι αγώνες, οι εξορίες, οι αλληλοσκοτωμοί, δεν έκρυβαν παρά προσωπικά κίνητρα των πρωταγωνιστών τους και πως όλο το αίμα που χύθηκε πήγε χαμένο, όπως χαμένο πάει πάντα κάθε αίμα που χύνεται.

 
At 4/11/2006 01:47:00 μ.μ., Anonymous Ανώνυμος said...

Απορίας άξιον πώς τόσο ο Κούτροβικ όσο και οι σχολιαστές σοβαροποίησαν ένα ευφυώς και τραγικώς κωμικό κείμενο, όπου με λιτότιτα και ακρίβεια καταδεικνύεται πώς οι ιδεολογίες, οι αγώνες, οι θυσίες και όλα τα σχετικά δεν είναι παρά αποτελέσματα προσωπικών κινήτρων. Δυστυχώς, έχει έρθει η ώρα να παραδεχθούμε, σε μια χώρα τόσο βασανισμένη όσο η Ελλάδα, ότι όλοι οι αγώνες, οι εξορίες, οι αλληλοσκοτωμοί, δεν έκρυβαν παρά προσωπικά κίνητρα των πρωταγωνιστών τους και πως όλο το αίμα που χύθηκε πήγε χαμένο, όπως χαμένο πάει πάντα κάθε αίμα που χύνεται.

 
At 4/11/2006 04:10:00 μ.μ., Blogger Old Boy said...

Aδικείς και τον Κούρτοβικ και τους σχολιαστές, αλλά και τον Κούντερα. ΟΚ, ο Κούντερα είναι αντιηρωικός, αντιεπικός, ανθρωποκεντρικός, αλλά μην φτάνουμε να λέμε ότι κάθε χυμένο αίμα χύνεται άδικα. Ούτε νομίζω ότι υποστηρίζει ότι του είναι αδιάφορο το γεγονός της ρωσικής εισβολής στην Πράγα.

 

Δημοσίευση σχολίου

<< Home