Θα τα πω όλα στη γυναίκα σου

Στα «Νέα» του Σαββάτου ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αναφέρει μια -ίσως αληθινή, ίσως πλαστή- ιστορία για τον Κούντερα. Ο Κούντερα είχε μόλις χωρίσει από μια ερωμένη που τον απειλούσε ότι θα πάει στο σπίτι του και θα τα αποκαλύψει όλα στη σύζυγό του. Πράγματι, τα χαράματα χτυπάει η πόρτα του σπιτιού του και ο Κούντερα πανικοβάλλεται. Δεν ήταν όμως η ερωμένη, αλλά ένας γείτονας που ανακοίνωνε ότι η Πράγα είχε γεμίσει ρωσικά τανκς. Στο άκουσμα της είδησης ο Κούντερα ανακουφίζεται. Συνεχίζει λοιπόν το άρθρο του ο Κούρτοβικ :

«H ιστορία αυτή είναι κατάφωρα ασεβής. Το γέλιο που μας προκαλεί είναι πέρα για πέρα βλάσφημο. Γιατί τι μας λέει ο Κούντερα, με τρόπο που μας κάνει να συνταυτιστούμε μαζί του, να γίνουμε δηλαδή συνένοχοί του; Ότι η υποδούλωση της πατρίδας του τού φάνηκε μικρότερο κακό από την αποκάλυψη της μουρνταριάς του. Ότι εκείνη την κρίσιμη στιγμή για το έθνος του και για ολόκληρο τον κόσμο, η ελευθερία, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η παγκόσμια ειρήνη κ.λπ. κ.λπ. είχαν μικρότερη αξία στα μάτια του απ' όση η αποτροπή ενός τρικούβερτου συζυγικού καβγά! Αν αυτό δεν είναι χλευασμός κάθε ιδανικού, προσβολή κάθε μορφής πίστης σε κάτι ανώτερο από το εγώ μας, τότε τι είναι;
Στην πραγματικότητα όμως ασεβής δεν είναι ο Κούντερα, η ιστορία του ή η τέχνη του, αλλά η ίδια η ζωή. Αν διηγόταν αυτή την ιστορία ένας απολιτικός, αναίσθητος, χυδαίος Τσέχος, δεν θα γελούσαμε καθόλου, αντίθετα θ' αγανακτούσαμε. Αλλά τη διηγείται ένας ανυπότακτος συγγραφέας, του οποίου η ευαισθησία, η πολιτικότητα, η πνευματικότητα είναι δεδομένες για τους ακροατές του. Και προπαντός τέτοιους ανθρώπους διαλέγει η ζωή για να τους προσβάλει βάναυσα, φανερώνοντας το ασεβές πρόσωπό της, τη δική της ανυποταξία στις ανθρώπινες πεποιθήσεις. Γιατί, ας μην ξεχνάμε, η ζωή δεν βρίσκεται μόνον εκεί έξω, αλλά και μέσα μας. Είναι και τα ψυχικά αυθαίρετά μας, που δεν εντάσσονται στο σχέδιο πόλης των ιδεών μας.
Μόνο δύο τρόποι υπάρχουν για ν' αποφεύγει κανείς τέτοιες προσβολές: να ζει χωρίς να πιστεύει σε τίποτα ή να πιστεύει χωρίς να ζει. Ο πρώτος τρόπος είναι η τακτική των μηδενιστών, μολονότι όχι μόνον είναι αμφίβολο αν υπάρχουν πραγματικοί, συνεπείς μηδενιστές, αλλά και οι κατά δήλωσίν τους μηδενιστές μπορεί ν' αποδειχτούν πιο τρωτοί από τους ιδεολόγους και τους ευσεβείς. Τον δεύτερο τρόπο τον επιλέγουν οι φανατικοί. Οι φανατικοί όλων των ειδών. Αυτοί γενικά τα καταφέρνουν καλύτερα στο να εξοντώνουν γύρω τους και μέσα τους ό, τι τους ενοχλεί.
Όσο για εμάς τους άλλους, που πιθανώς είμαστε και οι περισσότεροι, ας μάθουμε ν' ανεχόμαστε την ασέβεια της τέχνης προς τα πιστεύω μας με τον ίδιο τρόπο που βρίσκουμε αστεία την ιστορία του Κούντερα: όχι ως παραχώρηση σ' έναν στείρο και χαύνο σχετικισμό, ούτε βέβαια ως κατάφαση στον αμοραλισμό, αλλά ως αναγνώριση των αδυναμιών μας, που κάνουν την ανθρώπινη κατάσταση πιο ενδιαφέρουσα από κάθε ιδεολογία και τον πιστό πιο ενδιαφέροντα από την πίστη του.
Το συζυγικό γουδοχέρι ή τα τανκς; Καμιά ηθική θεωρία δεν μπορεί να λύσει αυτό το δίλημμα. Καμιά άλλωστε δεν μπορεί να το πάρει στα σοβαρά. Ο φιλόσοφος, ο ιδεολόγος, ο ζηλωτής δεν καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε μεγέθη που δεν συναντιούνται ποτέ στο θεωρητικό σύμπαν τους. Επειδή όμως στη ζωή τέτοιες συναντήσεις καθόλου δεν αποκλείονται, η κατανόηση για το μεγαλύτερο ειδικό βάρος που το ευτελές μπορεί εκείνη τη στιγμή ν' αποκτήσει απέναντι στο υψηλό στα συναισθήματα ακόμα και του πιο αφοσιωμένου πιστού δίνει το μέτρο της απόστασης που χωρίζει τον καλλιτέχνη από τον κατηχητή. Και τον ιδεαλιστή από τον τύραννο».

Στο εξαιρετικό αυτό κείμενο να προσθέσω μόνο δυο σκέψεις - ενστάσεις:

Ήταν όντως ευτελής και υποδεέστερης σημασίας ο υποτιθέμενος φόβος του Κούντερα;

Μήπως δεν θα έπρεπε να αγανακτήσουμε, ακόμη κι αν την ιστορία μάς την διηγείτο ένας οποιοδήποτε Τσέχος;